Akademik Veri Yönetim Sistemi
Nasıroğlu İ., Özdönmez A., Dervişoğlu A., Er H., Yeşilyaprak C.
Yükseköğretim Kurumları Destekli Proje, 2022 - 2023
ötegezegenin keşfedilmesinin yolunu açmıştır. Bu yöntemler, dikine hız, geçiş, doğrudan görüntüleme,
kütle çekimsel mikromercek ve konum ölçüm yöntemidir. Bunların yanı sıra bir diğer yöntem ise örtülme
gösteren çift yıldız sistemlerinde kullanılan zamanlama yöntemidir.
Önerilen projemizde, “dikine hız” yöntemi kullanılarak aday gezegene sahip örten çift yıldız
sistemlerinde (kataklismik değişen yıldızlar ve özellikle onların atası olduğu düşünülen algol türü çift yıldız
sistemleri) ilave cismin (3. cismin) varlığının araştırılması hedeflenmektedir. Bununla birlikte incelenecek
algol sistemlerin kimyasal bolluk analizleri yapılarak doğalarının anlaşılması amaçlanmaktadır. Ayrıca bu
aday yıldız sistemlerinin örtülme zamanları takip edilerek zamanlama yöntemi ile yörünge dönem
değişimleri incelenecek ve bu değişimler iki cisim problemine dayanan Kepler denklemlerinin
çözümlenmesi ile oluşturulan N-cisim modelleri ile açıklanmaya çalışılacaktır. Bu tür araştırmalar,
Güneş benzeri yıldızların etrafındaki gezegenlerin ve bunlardan farklı olabilecek türden olan gezegenlerin
oluşumunu-evrimini ve bağlı oldukları yıldız sistemlerinin doğasını ve yörünge evrimini daha iyi anlamamızı
sağlayabilecek olması bakımından oldukça önemlidir.
Çift sistem üyesi yıldızların evrimi diğer bileşenin varlığından oldukça etkilenmektedir. Karşılıklı çekimsel
potansiyelleri nedeni ile Roche Lob olarak nitelendirilen sınırlı bir hacim içerisinde bulunurlar. Bu
sınırlı hacim ilk olarak büyük kütleli bileşen tarafından doldurur. Diğer bileşene kütlesini aktaranda gene bu
bileşendir. Algol türü çift yıldız sistemleri kütlenin çok büyük bir kısmının bu şekilde aktarılması sayesinde
oluşmuşlardır. Bu sistemler, biri ana kol yıldızı ve diğeri ise eşine kütle aktaran Roche Lobunu doldurmuş
kütleli bir dev yıldızdan oluşur. Algol türü sistemlerin evrimlerinin ileriki süreçlerinde manyetik olmayan
kataklismik değişen çift yıldız (Cataclysmic Variable; CV) sistemlerine evrileceği düşünülmektedir (Harrison
vd. 2005). CV’ler, bir beyaz cüce ve ona kütle aktaran Roche lobunu doldurmuş düşük kütleli bir
yıldızdan oluşmuş yarı ayrık çift yıldız sistemleridir (Warner, 1995; Hellier, 2001).
Proje kapsamında incelenecek sistemlerin detaylı bolluk analizini yapabilmek ve uzun dönemli / düşük
dikine hızların (düşük kütleli gezegenlerin keşfedilebilmesi için) algılanabilmesi için yüksek S/N oranlı
tayflara ihtiyaç vardır. Bu tayfların projemiz kapsamında altyapısının kurulmasını planladığımız ATA50
(Atatürk Üniversitesi Astrofizik Araştırma Teleskobu) teleskobuna kazandırılacak spektrograf aygıtı
sayesinde alınması planlanmaktadır. İncelenecek yıldızların örtülme zamanları da yine ATA50 teleskobu
ve ona takılı mevcut CCD kamera ile takip edilecektir.
Toplam Bütçe 149.999,24 ₺ Gerçekleşen Harcama
Ek Ödenek 3 0,00 ₺
Ek Ödenek 2 0,00 ₺
Ek Ödenek 1 0,00 ₺
Onaylanan Bütçesi 149.999,24 ₺
Ek Süre 1 (Ay) Ek Süre 2 (Ay)
Başlangıç Tarihi 25.7.2022 Bitiş Tarihi
Başvuru Tarihi 22.6.2022 Muhtemel Bitiş Tarihi 25.7.2023
Proje Durumu Yürüyen Proje
Süresi (Ay) 12
Proje Grubu Fen ve Mühendislik
Proje Türü Araştırma Üniversiteleri Destek Programı
Atatürk Üniversitesi Yıldız ve Ötegezegen Sistemleri Araştırma Programı (ATAÜNİ
YÖGAP) Proje Başlığı
Proje Kodu FBA-2022-11159
Proje Yürütücüsü Dr.Öğr.Üyesi İlham NASIROĞLU
T.C.ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi
PROJE ÖZET RAPORU
Proje Özeti
Son 30 yıldır ötegezegen araştırmaları teknolojinin ve tespit yöntemlerinin gelişmesiyle birlikte binlerce
ötegezegenin keşfedilmesinin yolunu açmıştır. Bu yöntemler, dikine hız, geçiş, doğrudan görüntüleme,
kütle çekimsel mikromercek ve konum ölçüm yöntemidir. Bunların yanı sıra bir diğer yöntem ise örtülme
gösteren çift yıldız sistemlerinde kullanılan zamanlama yöntemidir.
Önerilen projemizde, “dikine hız” yöntemi kullanılarak aday gezegene sahip örten çift yıldız
sistemlerinde (kataklismik değişen yıldızlar ve özellikle onların atası olduğu düşünülen algol türü çift yıldız
sistemleri) ilave cismin (3. cismin) varlığının araştırılması hedeflenmektedir. Bununla birlikte incelenecek
algol sistemlerin kimyasal bolluk analizleri yapılarak doğalarının anlaşılması amaçlanmaktadır. Ayrıca bu
aday yıldız sistemlerinin örtülme zamanları takip edilerek zamanlama yöntemi ile yörünge dönem
değişimleri incelenecek ve bu değişimler iki cisim problemine dayanan Kepler denklemlerinin
çözümlenmesi ile oluşturulan N-cisim modelleri ile açıklanmaya çalışılacaktır. Bu tür araştırmalar,
Güneş benzeri yıldızların etrafındaki gezegenlerin ve bunlardan farklı olabilecek türden olan gezegenlerin
oluşumunu-evrimini ve bağlı oldukları yıldız sistemlerinin doğasını ve yörünge evrimini daha iyi anlamamızı
sağlayabilecek olması bakımından oldukça önemlidir.
Çift sistem üyesi yıldızların evrimi diğer bileşenin varlığından oldukça etkilenmektedir. Karşılıklı çekimsel
potansiyelleri nedeni ile Roche Lob olarak nitelendirilen sınırlı bir hacim içerisinde bulunurlar. Bu
sınırlı hacim ilk olarak büyük kütleli bileşen tarafından doldurur. Diğer bileşene kütlesini aktaranda gene bu
bileşendir. Algol türü çift yıldız sistemleri kütlenin çok büyük bir kısmının bu şekilde aktarılması sayesinde
oluşmuşlardır. Bu sistemler, biri ana kol yıldızı ve diğeri ise eşine kütle aktaran Roche Lobunu doldurmuş
kütleli bir dev yıldızdan oluşur. Algol türü sistemlerin evrimlerinin ileriki süreçlerinde manyetik olmayan
kataklismik değişen çift yıldız (Cataclysmic Variable; CV) sistemlerine evrileceği düşünülmektedir (Harrison
vd. 2005). CV’ler, bir beyaz cüce ve ona kütle aktaran Roche lobunu doldurmuş düşük kütleli bir
yıldızdan oluşmuş yarı ayrık çift yıldız sistemleridir (Warner, 1995; Hellier, 2001).
Proje kapsamında incelenecek sistemlerin detaylı bolluk analizini yapabilmek ve uzun dönemli / düşük
dikine hızların (düşük kütleli gezegenlerin keşfedilebilmesi için) algılanabilmesi için yüksek S/N oranlı
tayflara ihtiyaç vardır. Bu tayfların projemiz kapsamında altyapısının kurulmasını planladığımız ATA50
(Atatürk Üniversitesi Astrofizik Araştırma Teleskobu) teleskobuna kazandırılacak spektrograf aygıtı
sayesinde alınması planlanmaktadır. İncelenecek yıldızların örtülme zamanları da yine ATA50 teleskobu
ve ona takılı mevcut CCD kamera ile takip edilecektir.