Akademik Veri Yönetim Sistemi
Teknik Rapor, ss.1-64, 2023
Türkiye’deki Ebeveyn ve Çocukların İnternet kullanım alışkanlıkları araştırması kapsamında Global Kids Online çerçevesine uygun olacak şekilde 8-16 yaş grubu öğrenciler için 21 soruluk, ebeveynler için 23 sorudan oluşan bir veri seti oluşturulmuş, bu soru setleri çevrimiçi anket formu haline getirilmiştir. İlgili anket Türkiye’nin 81 ilinden 8-16 yaş aralığındaki 10.475 öğrenci ve bu öğrencilerin birer velisi olmak üzere toplam 20.950 kişiye uygulanmıştır. Çocukların ve ebeveynlerinden elde edilen veriler ayrı ayrı erişim ve kullanım, riskler, beceriler, arabuluculuk olmak üzere beş başlık altında sunulmuştur.
Çocukların İnternete Erişim ve Kullanımları
Çocukların günlük internet erişimleri için kullandıkları BİT cihazları incelendiğinde hem kız hem de erkek çocukların en fazla kendi akıllı telefonları ile en az ise okullardaki bilgisayarla internete erişim sağladıkları görülmüştür. Çocukların interneti eğitim amaçlı kullanımı ön plana çıkarken dosya paylaşım sitelerini kullanma, kendi video veya müziğini oluşturup paylaşma, blog ya da web sayfasında bilgi paylaşma gibi içerik üretme ve paylaşmaya yönelik kullanımlarının son sıralarda yer aldığı görülmüştür. Çocukların büyük bir kısmı cep telefonu, bilgisayar ve tablet gibi internete erişim sağlayan cihazların fiyatlarını her iki çocuktan biri de internet abonelik ücretini çok pahalı bulmaktadır.
Çocukların Dijital Becerileri
Çocukların dijital becerileri operasyonel, bilgi/tarama, sosyal/gizlilik, yaratıcı ve mobil olmak üzere beş farklı beceri başlığı altında ele alınmıştır. Operasyonel becerilerin genel durumuna bakıldığında, kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre daha yüksek oranda becerilere sahip oldukları görülmektedir. Geçen yıl aynı amaçla hazırlanan raporda ise tam tersi bir durum söz konusudur. Benzer şekilde, bilgi/tarama, sosyal/gizlilik becerilerinde de kız öğrencilerin beceriye sahip olma oranı erkeklerden yüksektir. Sosyal/gizlilik beceri türünde çocukların yarısından çoğu istenmeyen e-postaların, pop-up reklamların engellenmesi ve yasadışı internet içeriğinin yetkili makamlara ihbar edilmesi gibi hususlarda yeterince beceri sahibi olmadıklarını belirtmişlerdir. Çocukların sahip olduğu yaratıcı becerilerin diğer becerilere kıyasla toplamda daha düşük düzeyde olduğu görülmüştür. Çocuklarda yaş gruplarına göre kıyaslandığında, tüm beceri türlerinde yaş ilerledikçe becerilerde de artış olduğu görülmektedir
Çocukların İnternet Risklerine İlişkin Yaşantıları
Kızlar ve erkeklerin sosyal ağ profil durumuna göre, erkeklerin daha fazla oranda profillerini herkesle paylaştıkları görülmüştür. İnternette kendilerini üzebilecek bir şeyler olduğunu düşünen kızların oranı erkeklere göre daha yüksektir. Cinsiyet açısında erkekler, yaş grubu açısından ise 15-16 yaş grubundakiler daha yüksek oranda internette kendilerini üzen bir şeyle karşılaştıklarını ifade etmişlerdir. İnternette geçirdiği zaman yüzünden sorun yaşadığını düşünen kızların oranı erkeklere göre daha fazladır. Yaş grupları açısından bakıldığında ise bu durumun 15-16 yaş grubundaki çocuklarda diğer yaş gruplarına göre daha yüksek olduğu orta çıktığı görülmüştür. Çocukların son bir yıl içinde internette gerçekleştirdiği riskli etkinlikler incelendiğinde erkeklerin riskli etkinliklerin çoğunluğunu kızlara oranla daha fazla gerçekleştirdikleri görülmüştür. Yaş grupları düzeyinde bakıldığında ise genellikle yaş grubu arttıkça riskli etkinliklerin gerçekleştirilme oranları artmıştır. Öte yandan ebeveynlerin bazı davranışlarının da çocuklar için üzücü bir İnternet deneyimi oluşturma potansiyeli mevcuttur. Çocukların büyük bir kısmının ebeveynlerinin kendileri ile paylaştıkları şeyleri silmelerini istedikleri ve çocukların beşte birinin kendilerine sorulmaksızın ebeveynlerinin kendileri ile ilgili bilgileri paylaştıkları görülmektedir.
Çocukların Kullandığı Başa Çıkma Stratejileri
Kızlar rahatsız eden kişileri engelleme, gizlilik ayarlarını değiştirme ve sorunu çevrimiçi bildirme gibi çözümleri erkeklere göre daha fazla kullandığı görülmüştür. Çocuklar internette üzücü bir durumla karşılaştıklarında büyük oranda anneden veya bir arkadaşından yardım aldığı görülmüştür. İnternette rahatsız olunan bir durum yaşayan kız çocukları bu durumu arkadaşları ile erkeklere göre daha fazla paylaşmaktadır. 8-10 yaş grubu diğer yaş gruplarına göre arkadaşları ile çok daha az oranda sorunu paylaşırken, 15-16 yaş grubu çok yüksek oranda paylaşmaktadır.
Çocuklara Yönelik Kullanılan Arabuluculuk Stratejileri
İnternet kullanımına yönelik ailelerin çocuklara yönelik en çok İnterneti güvenli bir şeklide kullanmanın yollarını ile İnternette bir şeyler keşfetmeye ve öğrenmeye yönelik öneri, tavsiye veya teşvik gibi desteklerde bulundukları görülmektedir. Kızların erkeklere kıyasla arkadaşlarından daha fazla arabuluculuk desteği aldıkları görülmektedir. Ayrıca yaş seviyesi artıkça arkadaştan alınan arabuluculuk desteğinin de artığı görülmektedir. Çocukların en düşük seviyede öğretmenleri ile internette yaptıkları ile ilgili konuştukları görülürken, öğretmenlerin arabuluculuk faaliyetleri kapsamında çocuklara en çok internette bir şeyleri keşfetmelerine yönelik önerilerde bulundukları görülmüştür. Öğretmenlerin oranlarının düşük olmasının nedeni okullarda genel olarak dijital araç kullanımının kısıtlı olması olarak görünmektedir.
Ebeveynlerin İnternete Erişimleri ve Kullanımları
Ebeveynlerin yarısından fazlasının günlük olarak internet kullandıkları görülmüştür. Öte yandan her on ebeveynden birinin ise interneti hiç (veya neredeyse hiç) kullanmadığı ortaya çıkmıştır. Ebeveynlerin büyük bir çoğunluğunun cep telefonları ile internete erişim sağladıkları görülmüştür. Her dört ebeveynden üçünün internetin çok zaman alıcı olduğunu ve internette mahremiyetinden endişe duyduğunu belirtmesi güvenli internet kullanımı açısından önemlidir.
Ebeveynlerin Dijital Becerileri
Operasyonel becerilerin genel durumuna bakıldığında kadınlara kıyasla erkeklerin daha yüksek oranda becerilere sahip oldukları görülmektedir. Benzer şekilde bilgi/tarama becerilerinde cinsiyet durumuna bakıldığında kadınlara kıyasla erkeklerin daha yüksek oranda beceriye sahip olduğu görülmektedir. Sosyal/gizlilik becerisinde cinsiyete göre incelendiğinde bazı durumlarda kadınların yüksek orana, bazı durumlarda ise erkeklerin daha yüksek orana sahip olduğu görülmektedir.
Ebeveynlerin Kullandıkları Arabuluculuk Stratejileri
Ebeveynlerin kızlara yönelik aktif arabuluculuk faaliyetlerinin daha fazla olduğu görülmektedir. Yaş ilerledikçe ebeveynlerin aktif aracılık düzeyleri de düşmüştür. Kız çocuklar erkeklere oranla ebeveynlerinden daha fazla internette nasıl davranılması gerektiğine dair tavsiye istemektedirler. Çocuklarının okul işleri için internet kullanmalarına ebeveynler genellikle izin vermektedirler. Diğer yandan ebeveynlerin çocuklarının fotoğraf ya da videolarını internette paylaşmalarına gözetimsiz ya da gözetimli izin verme oranının diğer faaliyetlere kıyasla çok düşük olduğu görülmektedir. İnternet’te yaşanan üzücü durumlar karşısında çocuğunun yaşadığı üzüntü düzeyini yüksek bulan ebeveynlerin oranı hiç üzülmediğini düşünen ebeveyn oranından yüksektir. Ebeveynlerin güvenli internet konusunda büyük çoğunlukla aile ve arkadaşlarından ve sonrasında okullardan tavsiyeler almışlardır.
Ebeveynlere Göre Çocukların Karşılaştığı İnternet Riskleri ve Başa Çıkma Durumları
Çocukların beşte biri internet üzerinde bir sorunla karşılaşmış olmasına rağmen, ebeveynlerin çok küçük bir kısmı bu durumdan haberdar olmuştur. Ebeveynlerin çok büyük bir kısmı çocuklarının internette bir sorun yaşayacağına ihtimal vermemektedir. Ebeveynlere göre çocuğunun internette karşılaştığı sorunların başında korku ve şiddet içeren görüntüler görmesi ilk sıradadır.