Akademik Veri Yönetim Sistemi
Yavuz F. (Yürütücü), Acıbuca V., Ayyıldız M., Kaya A., Karapınar A.
TÜBİTAK Projesi, 2024 - 2025
Türkiye’de
2005 yılında kanunu çıkan lisanslı depoculuk; üreticilere depolama ve finansman
imkânı sağlaması, gıda arz güvenliğine katkı vermesi, elektronik ürün senetleri
ile tarım ürünleri ticaretini kayıt altına alması, tarıma dayalı sanayi
işletmelerine hammadde tedarikinde kolaylık sağlaması ve ürünlerin depolaması
ve muhafazasını temin gibi işlevlere sahiptir. Türkiye’de 2016 yılından sonra
hızlı bir şekilde yaygınlaşmaya başlayan lisanslı depoculuk, 2022 yılı sonu
itibariyle 47 ilde 170 şirket ile 9,1 milyon ton depolama kapasitesine
ulaşmıştır. Bu altı yıllık süreçte stopaj, KDV ve kurumlar vergisi
muafiyetleri, depolanan ürünler için kira desteği ve depoya teslim edilen
ürünler için nakliye ve analiz desteği verilmiştir. Ayrıca, üreticilerin
depolara teslim ettikleri ürün kapasiteleri karşılığında Elektronik Ürün Senedi
tutarının %75’ine kadar azami 9 ay vadeli kredi faizlerine %100 destek verilmiştir.
Ancak mevcut
veriler, lisanslı depolara ürün veren üreticilerin lisanslı depolara ürünlerini
teslim etmek yerine peşin satışa rağbet ettiklerini göstermektedir. Bu tutumun
altında üreticilerin büyük bir kısmının üretim ölçeği düşük aile işletmeleri
olması ve yeterli finansmana sahip olmaması problemleri yatmaktadır. Bu durum,
son zamanlarda yaygınlaşan stokçuluğa da zemin hazırlamaktadır. Öngörülen 2023
hedefi depo sayısı açısından aşılmış, kapasite açısından hemen hemen yakalanmış
olsa da hem kapasite kullanımı hem de lisanslı depoculuğun ana amacıyla tam
uyumlu olmaması sorunları devam etmektedir. Lisanslı depoculuğun bu önemli problemlerine
yönelik analizler yapan yeter sayıda ve kapsayıcılıkta birincil verileri
kullanan araştırmaya rastlanmamıştır. Bu bağlamda çalışmanın temel amacı,
Türkiye’de lisanslı depoların hedefleri doğrultusunda sayılarının ve kullanım
kapasitelerinin artırılması için sürdürülebilir etkinliklerinin
belirleyicilerini tespit etmek, önemliliklerini ortaya çıkarmak ve bu analiz
sonuçlarını lisanslı depoculuk politikalarıyla ilişkilendirerek ihtiyaç, çözüm
ve alternatif politika önerileri sunmaktır.
Araştırma Türkiye'de buğday başta olmak üzere
tahıl depolayan lisanslı depoların yaklaşık % 60’nın bulunduğu 11 ilde
yapılacaktır. Araştırma örneklemi bu illerdeki lisanlı depolara ürün teslim
eden ve etmeyen 420 hububat üreticilerini kapsamaktadır. Bu örneklem ile
yapılacak anket çalışmasından elde edilen veriler çalışmanın ana materyalini
oluşturmaktadır. Anket soruları lisanslı depolara çiftçilerin ürün verme ve
verilen miktar kararlarının belirleyicilerine yönelik sorular yanında lisanslı
depoculuğun çiftçiler açısından sorunlarını ve ilgili politikalara
yaklaşımlarını ortaya koyan sorulara yer verilmiştir. Anket yoluyla elde edilen
bu veriler, lisanslı depolara ürün verme kararı ve miktarının belirleyicilerini
tahmin için iki aşamalı Heckman modeliyle yapılacak analizler yanında sorunları
ortaya koyacak deskriptif analizlerde kullanılacaktır. Tahıllardaki fiyat
oynaklığına lisanslı depoculuğun etkilerini ortaya koyan zaman serisi
analizleri yanında tahıl üreticileri dışındaki paydaşlarla yapılacak mülakatlar
ve GZFT analizine imkân veren çalıştay sonuçları, araştırma çıkarımlarına katkı
veren tamamlayıcı bilgilerin üretilmesini sağlayacaktır.