Akademik Veri Yönetim Sistemi
YANIK N. H. (Yürütücü), UZUNYAYLALI M. E.
Yükseköğretim Kurumları Destekli Proje, 2022 - 2023
Türkler ve Araplar tarih boyunca coğrafî, jeopolitik, dinî ve stratejik etkenlerin şekillendirdiği ikili ilişkiler ve kültürel bağlar kurmuşlardır. İki millet arasındaki kadîm maziden beslenen bu münâsebetler Arap tarih kaynaklarında Türkler özelinde hatırı sayılır bir yekûn oluşturmuştur. Tarih yazıcılığında Arapların Türklerden önde olmaları Türk tarihinin İslâmiyet öncesi ve sonrası devreleri için ilgili eserleri önemli bir noktaya konumlandırmıştır. İslâm tarihi kaynakları olarak nitelenen söz konusu eserler telif edildikleri dönemin Araplarına dâir bilgiler sunmakla kalmamış aynı zamanda Müslüman yahut gayri müslim Arapların ilişki içerisinde oldukları diğer milletler hakkında da çeşitli malumâtlar vermiştir. İçeriklerini ele aldıkları dönemlerle ilgili yazılmış şiirlerden iktibaslar yaparak zenginleştiren Arap-İslâm kaynakları, tarih yazıcılığı ve üslup konusunda benimsedikleri usulleri sebebiyle Türklerin tarihi hakkında önemli bilgileri ve edebî vesikaları içeren müracaat kaynakları olma niteliğini kazanmıştır. Bahse konu kaynaklar mihverinde şekillendirilen bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, Arap kaynaklarına göre Türkler konusu işlenmiştir. Kadîm Arapça sözlüklerdeki Türk maddesi karşılığında yapılan açıklamalarda yer alan bilgiler, tarihî ve dinî kaynaklara yapılan atıflar müstakil başlıklar altında incelenmiş ve Türk isminin kökeni, Türklerin tarihî durumları hakkında aktarılan rivâyete dayalı bilgiler, kadîm kaynaklar bağlamında yorumlanmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde, milattan önce Yemen dolaylarında hüküm sürmüş, safkan Arap soyu olarak nitelenen Kahtanîlere nispet edilen Himyerî hükümdarlığı devrinden başlayarak Câhiliye, Sadru’l-İslâm ve Hulefâ-i Râşidîn dönemlerinin sonuna kadar devam eden süreç tarihî ve edebî kaynaklarda yer alan, Türklerin Arap müteârifesindeki konumu hakkında yorum yapmaya imkân sağlar nitelikteki bilgiler ekseninde işlenmiştir. Bahse konu dönemlerin edebiyatlarında şiir özelinde Türklüğün izleri sürülmüş ve tespiti yapılan bazı örnekler ilgili bölümde sunulmuştur. Üçüncü bölümde, Emevî asrının sonuna kadar devam eden zaman diliminde Türkler ve Araplar arasında gerçekleşen temaslar, Mâverâunnehir bölgesinde yer alan Türk yurtlarına düzenlenmiş fetih harekâtı çerçevesinde ele alınmıştır. Türklerle yoğun temâs içerisinde bulundukları Emevî hilâfeti döneminde Arapların gözünde oluşmaya başlayan Türk imajına dair izlenimleri yansıtan, tarih kaynaklarından iktibas edilmiş bilgiler ve dönem şairlerinin şiirlerinden konuya örnek teşkil eden bazı beyitler ilgili bölümde verilmiştir. Dördüncü bölümde, Abbâsî hilâfetinde Türklerin, siyâsî, sosyal ve edebî alanlardaki durumları işlenmiştir. Abbâsî devletinin yönetim kadrolarında önemli yerler edinen Türkler hakkında Arap-İslâm kaynaklarına kaydedilen rivâyetlere dayalı bilgilerin kronolojik bir akış içerisinde sunulması amaçlanmıştır. Dönem şairlerinin Türkler hakkında kaleme aldığı şiirlerinden örnek bazı beyitlerin tarihî kişiliklerin ve olayların işlendiği bölümlerde sunulmasıyla çalışmanın içeriği zenginleştirilmeye çalışılmıştır.