Akademik Veri Yönetim Sistemi
Yıldırım S., Ceyhun S. B. (Yürütücü)
TÜBİTAK Projesi, 2019 - 2020
Özet
Sodyum karboksimetil selüloz (SKMS), pektin (PT) ve amidlenmiş pektin (A-PT) gıda sanayiinde oldukça yaygın olarak kullanılan gıda katkı maddeleri arasındadır. Mevcut bu projemizde bu gıda katkı maddelerinin olası yan etkileri yeni bir yöntem ve moleküler analizler kullanılarak zebra balığı modeli üzerinde analiz edilmiştir. İnsan genomuna %70’in üzerinde benzerlik gösteren ve birçok hastalık modelinin oluşturulduğu zebra balıkları döllenmeyi takip eden 120. saatlerine kadar dış besin alımına kapalı ve yumurta keselerine bağımlı olarak yaşarlar. Dolayısıyla bu dönemde bu balıkların yumurta keselerine (gıdalarına) gıda katkı maddelerinin enjeksiyonu bu canlıları gıda katkı maddelerinin etkilerinin araştırılabileceği önemli bir model haline getirmiştir.
Projede, 4 saatlik zebra balığı embriyolarının yumurta keselerine 250, 500, 1000, 2500 ve 5000 ppm konsantrasyonlarında SKMS, PT ve A-PT mikroenjeksiyon yöntemi ile verilmiş ve balıklar hem embriyonik hem de larval dönemlerinde 120. saatlerine kadar incelenmiştir. Bu amaçla balıklar 96. saatlerine kadar her 24 saatte bir mikroskop altında incelenerek yaşama ve yumurtadan çıkış oranları ve vücut anormallikleri taranarak kayıt altına alınmıştır. Ayrıca 96. saatin sonunda, katkı maddelerinin larvalarda apoptotik hücre ve serbest oksijen radikallerinin miktarı üzerine etkileri araştırılmış, moleküler düzeyde antioksidan parametreler incelenmiş ve beyinde histopatolojik bulgu ve oksidatif DNA hasarının varlığı araştırılmıştır. Diğer taraftan 120. saatin sonunda ise vücutlarında lipid birikimlerinin varlığı gözlenmiştir. SKMS verilen grupta 144. saatlerinde davranış testleri ile kan akışı analizi yapılmış ve lipid metabolizması ile ilgili bazı genlerin transkripsiyon seviyeleri analiz edilmiştir.
Elde edilen sonuçlara göre, kullanılan katkı maddelerini hiçbirinin kullanılan yöntem, uygulanan doz ve incelenen parametreler çerçevesinde toksik etki göstermediği tespit edilmiştir. Bununla birlikte, SKMS’nin uygulanan doza paralel olarak zebra balığı larvalarının vücutlarında lipid birikimine, hareket ve kan akışında yavaşlamaya neden olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca yine SKMS’un lipid metabolizması ve obezite ile ilişkili bazı genlerin transkripsiyon seviyelerinde önemli değişimlere neden olduğu saptanmıştır.
Netice itibariyle, PT ve A-PT’nin kullanılan yöntem, uygulanan doz ve incelenen parametreler çerçevesinde herhangi bir toksik yada yan etkisinin olmadığı, SKMS’nin ise toksik etki göstermemesine karşın vücutta lipid birikimine neden olduğu ve obeziteyi tetikliyor olabileceği sonucuna varılmıştır. Dolayısıyla SKMS’nin bu kapsamda farklı organizmalar üzerinde ilave testler yapılarak kullanım limitlerinin yeniden değerlendirilmesinin faydalı olacağı önerilmektedir.