Akademik Veri Yönetim Sistemi
Özer H. (Yürütücü), Çoban F., Polat T., Öztürk E., Yılmaz B., Tosun M., et al.
TÜBİTAK Projesi, 2021 - 2024
Tıbbi-aromatik bitkiler sahip oldukları biyoaktif
fitokimyasallar ya da besin değeri yüksek bileşenler nedeniyle insan sağlığına
faydaları olan ve kullanımları giderek artan bir bitki grubudur. Çemen (Trigonella foenum-graceum L.), bu bitkiler arasında özel bir konuma
sahiptir. Toprak ve iklim istekleri yönünden seçicilik göstermemesi nedeniyle, ülkemiz
ekolojisinde buğdayın yetiştiği her yerde yetişebilmektedir. Tohumları değişik
gıdalarda ve yemeklerde baharat olarak ve tıbbi ilaçların yapımında
kullanılmakta; yapraklarından ise sebze olarak yararlanılmaktadır. Antidiyabetik,
antioksidan, antienflamatuar, gastroprotektif ve kemopreventif etkileri
nedeniyle geleneksel tıpta geniş bir kullanım alanına sahiptir. Nutrasötik
özellikleri, gıdalarda kullanımı ve sağlığa yararları nedeniyle çemen üretimine
olan ilgi her geçen gün artmaktadır. Bu ilgiye rağmen, çemende yeterli sayıda
kapsamlı ve nitelikli çalışma bulunmamaktadır. 7 iş paketinden oluşan bu
araştırma projesinde farklı kökenli çemen genotiplerinin tarımsal ve kalite
özellikleri, antioksidan aktiviteleri, fenolik bileşikleri, biyolojik aktif
maddeleri ve genetik ilişkilerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. 3 yıllık bu
araştırma projesinin tarla denemeleri 2020 ve 2021 yıllarında Erzurum ekolojik koşullarında
“Şansa Bağlı Tam Bloklar” deneme desenine göre 3 tekrarlı olarak
yürütülecektir. Tarla denemelerinde Hindistan, İsrail, Sırbistan, Pakistan,
Mısır, Malezya, Ukrayna, Almanya, İran, Ispanya, Ürdün, Suriye, Fas, Etiyopya
ve Türkiye orjinli 39 çemen genotipinde verim ve verim unsurlarının belirlenmesi
amaçlanmaktadır. Diğer iş paketleri kapsamında ise genotiplerin yağ asidi kompozisyonları,
bitki besin elementleri (P, K, Ca, Mg, Na, Fe, Mn, Zn, Cu Ve B), antioksidan özellikleri
(DPPH, FRAP ve ORAC), fenolik bileşikleri (fenolik asitler ve flavonoidler) ve
önemli etken maddelerinin (diosgenin,
trigonelline ve 4-hydroxyisoleucine) incelenmesi hedeflenmektedir. Projede
kimyasal madde analizleri GC/MS, ICP/OES ve HPLC cihazları kullanılarak
gerçekleştirilecektir. Ayrıca, moleküler çalışmalarla çemen genotiplerinin akrabalık
ilişkileri belirlenecektir. Çalışma sonunda, farklı çemen genotiplerinin bölge
koşullarındaki performansları ortaya çıkarılacak, genotip özellikleri
tanımlanacak ve elde edilen bulgular üreticiler, araştırmacılar ve ilgili
kuruluşlarla paylaşılacaktır. Öte yandan, verim, kalite ve aktif maddeler
yönünden üstün çemen genotipleri belirlenerek ileride yapılacak ıslah
çalışmaları için zemin oluşturulacaktır. Çalışmada ayrıca, incelenen özellikler
yönünden genotiplerin gösterecekleri farklılıklar belirlenecektir. Bu projenin
tarla çalışmaları Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesine ait deneme tarlalarında;
kalite analizleri, antioksidan aktivite, fenolik bileşikler ve biyolojik aktif
maddelerin tayini ve moleküler çalışmalar Atatürk Üniversitesi Ziraat
Fakültesi, Eczacılık Fakültesi ve Doğu Anadolu Yüksek Teknoloji Araştırma ve
Uygulama Merkezi (DAYTAM) laboratuvarlarında; besin elementi analizleri ise
Erciyes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü
laboratuvarlarında gerçekleştirilecektir.