Ahmed Yesevî’nin Hikmetlerinde Sayı Sembolizmi

Creative Commons License

KELEŞ R.

Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sa.23, ss.561-586, 2019 (Hakemli Dergi)

Özet

İlkçağlardan itibaren insanların sembolleri kullandıkları bilinmektedir. Semboller zamanla sözlü ve yazılı gelenekle birlikte mitlerin, efsanelerin, destanların, sosyal ve dinî kültürün, edebiyatın, şiirin ayrılmaz bir öğesi haline gelmiştir. Şairler duygu ve düşüncelerini ifadede sembolik bir dil kullanır. Sembolik dil unsurlarından biri de sayılardır. Sayı sembolizminin kökenleri Sümer, Babil uygarlıklarına dayanırken farklı kültürlerin tesiriyle gelişmiş, Türk ve İslâm kültürlerini de etkilemiştir. En ilkel/batıl inançlardan bilimsel çalışmalara varıncaya kadar hemen hemen pek çok alanda varlığını gösteren sayılar, sayısal bilimlerin yanı sıra sosyal bilimlerde de başvurulan bir kaynaktır. Bu sayılardan özellikle bazıları farklı kültürlerde daha sık ele alınırken, bazı sayılar daha az kullanılmıştır. Örneğin halk kültüründe üç, dört, beş, yedi, dokuz, kırk gibi bazı sayılara özel anlamlar yüklenmesi ve bu sayıların kutlu sayılması masal, destan, deyim, hikâye, atasözü ve batıl inançlarda da kendini hissettirmektedir. Türkler arasında bilinen ilk tarikatın kurucusu olması, Anadolu’da İslâm’ın yayılışına manevi bir önderlik yapması ve gerek İslâmî ve tasavvufî çevrelere gerekse verdiği evrensel mesajlarla tüm kültürlere rehberlik edecek olan Dîvân-ı Hikmet gibi bir eserin de sahibi olmasıyla önem arz eden pîr-i Türkistan Hoca Ahmed Yesevî eserinde bu sembolik dili kullanmıştır. Dîvân-ı Hikmet baştan sona incelendiğinde Hoca Ahmed Yesevî’nin özellikle bu çalışmada incelenecek olan sayı sembolizmine çokça yer verdiği görülmüştür. Özellikle Türk kültüründe diğerlerine nazaran ön planda olan bir, beş, yedi, sekiz, kırk gibi sayılar Hoca Ahmed Yesevî’nin şiirlerinde de dikkat çekmektedir. Hoca Ahmed Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet’inden hareketle ele alınan bu çalışmada insanlık tarihi kadar eski olan sayı sembolizminin izleri aranacak ve Hoca Ahmed Yesevî tarafından bu sembolik dile yüklenen anlamlar tespit edilmeye çalışılacaktır.