Akademik Veri Yönetim Sistemi
XIX. Türk Tarih Kongresi, Ankara, Türkiye, 03 Ekim 2022, cilt.3, ss.1675-1702, (Tam Metin Bildiri)
Çoğu zaman emperyalist diasporalar başlığı altında değerlendirilen İngiliz diasporası, Türk-İngiliz ilişkileri bağlamında farklı bir kavramsallaştırmaya ihtiyaç duymaktadır. 19. yüzyıl boyunca İzmir ve İstanbul gibi liman kentlerine yerleşmiş olan İngilizler, Osmanlı modernleşmesini çeşitli yollarla etkilemeyi başarmıştır. Dünyanın geri kalan kısmından farklı olarak Osmanlı topraklarına yerleşip küçük de olsa topluluk oluşturmayı başarmış İngilizler, kolonyal ya da savaşçı grup motivasyonuyla göç etmemiştir. Aksine, diasporanın üyeleri ya Osmanlı Devleti’nin gelişmekte olan sanayisi içerisinde teknik elemanlardan (işçi) ya da ticaret yapmak için gelen tüccarlardan (burjuva) oluşmuştur. Bu bağlamda Osmanlı topraklarındaki İngiliz diasporası, literatürdeki işçi/ticaret ve girişimci diasporalarının harmanlanmış bir modeli olarak nitelendirilebilir. Bu çalışma, İngiliz diasporasının önemli temsilcilerinden biri olan Whittall (Vitol) ailesi hakkındadır. Charlton Whittall'un İzmir'e yerleşmesiyle Türkiye'de kök salmaya başlayan aile, sahip oldukları imtiyazlarla İstanbul ve İzmir gibi ticaret merkezlerinde ticari, sosyal ve idari hayatlarını sürdürmüştür. Whittall ailesinin akademik bir araştırma konusu olarak seçilmesinin arkasında yatan sebep sadece imtiyazlara sahip Levanten bir aile olmasından değil, yaşadıkları dönem itibariyle bir imparatorluğun çökmesine, aynı zamanda bir ulusun küllerinden yeniden doğmasına şahitlik etmiş, bu deneyimlerini mütevazı aile arşivlerinde kayıt altına almayı başarmış olmalarından kaynaklanmaktadır. Ailenin kişisel arşivinde yer alan belgeler, Türk-İngiliz ilişkileri, Osmanlı modernleşmesi ve Türk siyasi tarihine yönelik çarpıcı bilgiler içermektedir. Çalışmanın ilk kısmında tahlili yapılan "Whittall aile arşivinin" muhteviyatı hakkında kısa bir bilgi verilip sonraki alt başlıklarda ise ailenin Osmanlı siyasi elitleriyle olan ilişkilerine, ekonomik faaliyetlerine, sosyal yaşantılarına ve son döneminde yaşanan siyasi olaylara yönelik tespitleri ortaya konacaktır. Whittall ailesinin elindeki belgelerden yola çıkarak Osmanlı Devleti'nin son döneminin ve Milli Mücadele döneminde yaşanan olayların yabancı bir aile tarafından nasıl algılandığı ve alternatif bakış açıları kapsamında sunduğu katkıların neler olduğu çalışmanın temel sorunsalı olarak benimsenmiştir. Bildirinin hazırlanmasında Exeter Üniversitesi'nin özel koleksiyonunda bulunan Whittall ait kişisel arşiv belgelerinden, İngiliz diasporası ve Levantenler üzerine literatürdeki ikincil kaynaklardan yararlanılmıştır.
The British diaspora, referring to imperial diasporas, needs a diff erent conceptualization in the context of Turkish-British relations. The British people settling in port cities such as Izmir and Istanbul during the 19th century, succeeded in infl uencing Ottoman modernization in various ways. Unlike the rest of the world, those who settled down the Ottoman lands and created a small community, did not have colonial or warrior group motivation. On the contrary, members of the diaspora were either technical staff (labor) within the developing industry of the Ottoman Empire or merchants (bourgeois) who came to trade. In this context, the British diaspora in the Ottoman lands can be characterized as a harmony of the worker/trade and entrepreneur diasporas in the literature. This study is about the Whittall family, one of the important representatives of the British diaspora. The family, which started to take root in Turkey after Charlton Whittall settled in Izmir, continued their commercial, social and administrative lives in trade centers such as Istanbul and Izmir with the privileges they had. The reason for choosing the Whittall family as an academic research topic does not derive from their privileges. Rather, they witnessed the collapse of an empire, but also the rebirth of a nation from its ashes. They managed to record these experiences in their humble family archives. These documents contain outstanding information about Turkish-British relations, Ottoman modernization and Turkish political history. In the fi rst part of the study, a brief information will be given about the content of the "Whittall family archive" analyzed, and in the following sub-titles, the family's relations with the Ottoman political elite, their economic activities, social life and the political events in the last period will be explained. Based on the documents in the hands of the Whittall family, how the last period of the Ottoman Empire and the events that took place during the national struggle were perceived by a foreign family and what their contributions were within the scope of alternative perspectives were adopted as the main problematic of the study. This paper benefi ts from Whittall's personal archive documents, which are in the private collection of the University of Exeter, and secondary sources in the literature on the British diaspora and Levantines were used.