ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ DERGİSİ, sa.66, ss.589-596, 2019 (Hakemli Dergi)
Türklerde, ilkçağlardan beri süre gelen çeşitli temsili betimler söz konusu olmuştur. Çağın gerektirdiği malzemeyle oluşturulan insan, bitki, hayvan gibi tabiat elemanlarına yüklenen anlam ve ilişki tabiatın büyülü dünyasını, var olan kalıp biçimin ötesini aramaya itmiştir. Kalıplaşmış biçimlerden arınan tabiat, yeni bir kurguya yönelmiştir. İslam öncesi izlerin devamını teşkil eden ve İslami tasavvufta bir takım görülmedik garip suretler belirecek ve bunların, tıpkı maskeyle ilişkilendirebileceğimiz iki yüzü bulunacaktır. Orta Asya kaynaklı dini ve tasavvufi çevrelerde görülen Hurufi etkiler, özellikle enkarnasyon (hulul) inancıyla ortaya çıkan panteist tasavvuf anlayışında var olan biçimsel örnekleriyle, Alevi-Bektaşi plastiğinde kendini belli edecektir. Aleviliğin sosyal tabanının toplumsal niteliklerini ve karakteristiklerini sergileyen esas unsur, mitolojik ve sözlü bir kültür geleneğinden devraldığı ve çok geniş bir coğrafyada rastladığı değişik motiflerle birlikte bir araya getirilebilen temsili bir kültür anlayışı olmasıdır. Bu anlamda “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Hz. Ali Kişileştirme ve Plastik” başlığı adı altında kültürün sözlü ve yazınsal kaynaklarından itibaren izlenebilen fikrin veya düşüncenin, söze ve devamında uygulamaya ya da biçime dönüştüğü aşamalı geçişler, plastik materyalin biçimle beraber bunun ötesinde yatan anlam veya mana yapısıyla bir bütün değerlendirmek gerektiği sonucunu ortaya koymaktadır.
Anahtar Kelimeler: Alevi-Bektaşi Geleneği;
Hz. Ali; Kişileştirme; Plastik
Abstract Various representations from the early ages were mentioned in the Turks. The meaning and relationship burdened on behaviors elements such as thinned matter, plants, animals in the ages have led the magical world of nature to seek beyond the form of the existing mold. The nature, which is free from the stereotyped forms, has turned to a new fiction. There will be strange surrogates that are the continuation of the pre-Islamic traces and which are not seen in Islamic mysticism, and they will have two faces that we can associate with the mask. The Hurufi influences seen in the Central Asian origins and mystical environments are determined by the Alevi-Bektashi plastique with the formal examples that exist in the understanding of pantheistic Sufism emerging with the belief of certain incarnation (Hulul). The basic elements that demonstrate the social qualities and characteristics of the social base of Alevism are an imaginative understanding of culture that can be brought together with various motifs that have taken over mythological and verbal cultural tradition and come across in a vast geography. In this sense, gradual transitions of the idea or thought that can be seen from the names of the title and the unoccupied sources of the Prophet Ali in the Aleutian-Bektashism, and the conception and continuity of the contract and its continuation, the form or the outcome of the plastic material.
Key Words: Alawi-Bektashi Tradition; Hz. Ali;
Personification; Plastic