Akademik Veri Yönetim Sistemi
TURKISH ONLINE JOURNAL OF DESIGN, ART AND COMMUNICATION (TOJDAC), cilt.12, sa.2, ss.401-419, 2022 (Hakemli Dergi)
Her toplumun kültürel, sosyal ve dini kökleri, o toplumun mimari yapısına yansımaktadır. İlk insan
sığınağı olan ev, farklı toplumlardaki en büyük kültürel etkileri göstermektedir. Geleneksel evler her
zaman İran mimarisinin en önemli türlerinden biri olarak kabul edilmiş ve toplumun sosyo-kültürel
gelişiminin önemli bir kısmı içinde değerlendirilmiştir. Geleneksel evler esas olarak iklimsel ve sosyokültürel
ihtiyaçlara cevap vermeye dayalı inşa edilmişler ve bölgenin kimlikli yapısına uygun bir
biçimde hem sıcak hem de soğuk iklimlerde mekân konforunun optimum şekilde sağlamışlar. Yerli
binalar çevre koşullarının düzenlenmesi için özel bir üsluba sahiplerdir. Avluların etrafında iklimsel ve
kültürel ihtiyaçlara göre konut alanları oluşturulmuş, diğer yandan sosyo-kültürel ilişkiler geleneksel
İran evlerinin fiziksel yapısı ve mekânsal konfigürasyonu üzerinde derin etkiler yaratmıştır. Farklı
yerleşim yerlerinin mekânsal yapısı analiz edilerek, bu topluluklardaki kültürel farklılıklar anlaşılabilir.
Bu çalışmada Yezd ve Tebriz geleneksel evlerinin mekânsal yapısı ele alınıp ve bu evlerin planları analiz
edilip ve mekân dağılımı karşılaştırılmıştır. Evlerin biçimsel ve işlevsel mekân dağılımının birbiriyle
bağlantısı, bu unsurların söz konusu her iki iklimdeki evlerin oluşumundaki teknolojik yapının önemi
incelenmiştir. Araştırma materyali olarak bu iki şehirden altı geleneksel ev tipi seçilmiştir. Bu
araştırmada betimsel-analitik yöntem kullanılarak, İran’da soğuk ve sıcak iklimde geleneksel konut
tipolojileri ve onların mekânsal özellikleri tartışılmıştır. Bu doğrultuda her iki bölgeden tescili binalar
seçilerek, evlerin mekânsal organizasyonları incelenmiştir. Ortak ve değişken özellikleri değerlendirilip
Birbiriyle ilgili ilişki ve bağlantıları analiz edilmiştir. Her iki kentin geleneksel evlerinde bir içe
dönüklük üslubuna rağmen, bu şehirlerin mevcut yerli binalarında, biçim düzeni ve mekânsal
dağılımında farklılıklar tespit edilmiştir tespit edilmiştir. Yezd evlerinde değişiklikler Tebriz evlerine kıyasla daha fazla mekânsal derinlik, daha az geçirgenlik ve aynı zamanda iç ve dış alanlar arasında
daha fazla ayrılabilirliğin varlığını ortaya çıkarmıştır. Söz konusu mekânsal ortaklıklar ve değişkenlikler
genelde sosyo-kültürel ve iklimsel özelliklerden meydana geldiği gözlemlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Mekânsal Olgu, Geleneksel İran Evleri, Konut Tipolojisi, İklim, Sosyo-Kültürel
Etmenler