Çimlenme ve Çıkış Dönemlerindeki YüksekSıcaklıklara Toleranslı Mercimek Çeşitlerinin Stresİndeksleri ve Rank Analizi ile Seçimi

Creative Commons License

Öztürk A., Dumlu A., Kartay H.

Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, cilt.40, sa.1, ss.39-52, 2025 (Hakemli Dergi)

Özet

Erken gelişme dönemlerindeki yüksek sıcaklıklar mercimeğin fide tesisi ve

tane verimini sınırladığından, yüksek ve istikrarlı verimler için sıcağa toleranslı

genotiplerin seçimi esastır. Bu çalışmada, çimlenme güç indeksi ve çıkış güç indek-

si ölçütleri esas alınarak, 16 mercimek çeşidi yedi farklı stres indeksi [stres hassa-

siyet indeksi (SHİ), stres tolerans indeksi (STİ), nispi sıcaklık indeksi (NSİ), sıcağa

dayanıklılık indeksi (SDİ), geometrik ortalama verimlilik (GOV), tolerans indeksi

(Tİ), yüksek sıcaklık tolerans indeksi (YSTİ)] ve rank analiz yöntemi ile yüksek

sıcaklığa tolerans bakımından değerlendirilmiştir. Stres koşullarında en yüksek

çimlenme güç indeksleri Çağıl, Gümrah, Fırat 87 ve Meyveci 2001; en yüksek çıkış

güç indeksleri ise Gümrah, Emre 20, Meyveci 2001 ve Bozok çeşitlerinde belirlen-

miştir. Çeşitlerin sıcaklık stresine tolerans sıraları stres indekslerine göre farklılık

göstermiştir. Ölçüt değerleri ile olumlu ve önemli ilişkileri nedeniyle, sıcağa tole-

ranslı genotiplerin seçimi için en uygun stres indekslerinin STİ ve GOV olduğu

sonucuna varılmıştır. Stres indekslerinin kombinasyonu (rank analizi), Gümrah ve

Meyveci 2001 çeşitlerinin yüksek sıcaklıklara en toleranslı; Kayı 91, Tigris, Ankara

Yeşili ve Ceren çeşitleri ise en duyarlı olduğunu göstermiştir. Gümrah ve Meyveci

2001 çeşitleri, yüksek sıcaklığa toleransı geliştirmek ve sürdürülebilir üretim için

potansiyel genetik kaynaklar olarak tanımlanmıştır.

Since high temperatures at the early growth stages limit seedling establishment

and grain yield of lentil, selection of heat-tolerant genotypes is essential for high

and stable grain yields. The heat tolerance of 16 lentil cultivars were determined by

seven stress indices [(stress susceptibility index (SSI), stress tolerance index (STI),

relative heat index (RHI), heat resistance index (HRI), geometric mean produ-

ctivity (GMP), tolerance index (TI), high temperature tolerance index (HTTI)] and ranking method based on germination vigor index and emergence vigor index

criteria. Under stress conditions, the highest germination vigor indices were obta-

ined from cv. Çağıl, Gümrah, Fırat 87 and Meyveci 2001; the highest emergence

vigor indices were obtained from cv. Gümrah, Emre 20, Meyveci 2001 and Bozok.

The tolerance rankings of the varieties to heat stress varied according to the stress

indices. STI and GMP were found to be positive significant association with the

criterion values and identified as the most suitable stress indices for the selection

of genotypes with heat tolerant. Based on combination of the stress indices (ran-

king method), cv. Gümrah and Meyveci 2001 were selected as the most heat tole-

rant, while cv. Kayı 91, Tigris, Ankara Yeşili and Ceren as the most heat sensitive.

Gümrah and Meyveci 2001 cultivars can be used as potential genetic resources to

improve high temperature tolerance and for sustainable production.