Kitanlar tarihsel süreç içerisinde Çin kültür coğrafyasından Horasan’a kadar yayılan bir Asya menşeli toplum olarak Orta Çağ’ın Uygurlar sonrası ve Moğollar öncesi Asya’daki değişim sürecine önemli katkı sağlayan topluluklardan biridir. Kitanların batıya yönelen kolunu teşkil eden Batı Liao/Kara Hitay Devleti ise Maveraünnehir ve Horasan’ın siyasi ve sosyal tarihinde belli bir dönem önemli rol oynamıştır. Kara Hitaylar, Selçuklu hâkimiyetine büyük bir darbe vurmanın ötesinde doğudan taşıdığı idari ve kültürel yapıyı Batı İslam dünyası içerisine taşımış ve bu bölgelerde kendi kimliği ile yaşamıştır. Bu topluluğun başlangıcından itibaren Çin’den tevarüs ettirilen kadın yönetici sistemi aynı şekilde Maveraünnehir siyasetinde de etkin bir şekilde görülmüştür. Burada kadınlar nâiblik müessesesinin yanı sıra tam yetkili devlet yöneticileri olarak görülmektedirler. Ayrıca müşahhas evlilik sitemleri ve buna bağlı ola-rak korunmaya çalışan monarşik merkezi yapı bir nevi devletin sigortası olarak kurgulanmıştır. Nitekim Uygur kö-kenli olan Hsiao ailesinden yapılan evlilikler ile hanedanın kadın kolu devletin güçlü bir denge unsuru olmuştur. Bu kadın yöneticiler Kara Hitay Devleti’nde etkin bir şekilde rol oynayarak başta Türk Hakanlığı Devleti’nin bakiyeleri üzerinde olmak üzere Selçuklu ve sonrasında Harezmşahlar devletlerinde mühim kırılma noktalarına sebep olmuş-lardır. Kara Hitay’ın kadın yöneticileri doğuda Cürcen baskısını karşı ve batıda da var olma mücadelesi içerisinde iken aynı zamanda devlet sisteminin Kitan geleneklerine bağlı bir şekilde yönetilmesi için çaba sarf etmişlerdi. Bu araştırmada Kitan geleneği olarak kadın yöneticilerin Kara Hitay Devleti içindeki siyasi süreçleri ve buna bağlı olarak kadınların konumu incelenmeye çalışılmıştır.
The Khitans, as a society of Asian origin that spread from the cultural geography of China to Khorasan throughout the historical process, are an important contributor to the process of change in post-Uyghur and pre-Mongol Asia of the Middle Ages. The Western Liao/The State of Qara Khitai, which constituted the western branch of the Khitans, played an important role in the political and social history of Transoxiana and Khorasan for a certain period. The Qara Khitays not only dealt a majör blow to the Seljuk sovereignty, but also carried the administrative and cultural structure from the east into the Western Islamic world and lived in these regions with their own identity. The female administrative system inherited from China since the beginning of this community has also been seen effectively in Transoxiana politics. Here, women ara seen as fully authorized state administrators as well as regency institution. In addition, the monarchical centralised structure, whicj tried to protect the monarchical marriage systems and the related monarchical central structure, was constructed as a kind of insurance for the state. As a matter of fact, with the marriages made from the Hsiao family, which is of Uyghur origin, the female branch of the dynasty became a strong balancing element of the state. These female rulers played an active role in the State of Qara Khitai and caused important breaking points, especially on the remnants of the Turkish Khanate, as well as in the Seljuk and later Khawarazmian states. While the female rulers of Qara Khitai were struggling against the Jurchen oppression in the east and the struggle for survival in the west, they also endeavoured to ensure that the state system was administe- red in accordance with Khitan traditions. In this study, the political processes of women rulers in the State of Qara Khitai and the position of women in relation to this were tried to be analysed as a Khitan tradition.
