Çuvaş Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde Ortak Kelimeler


Creative Commons License

Efendioğlu S., Kıran A.

Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, cilt.64, sa.64, ss.441-467, 2020 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 64 Sayı: 64
  • Basım Tarihi: 2020
  • Dergi Adı: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi
  • Derginin Tarandığı İndeksler: TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.441-467
  • Atatürk Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Türkçenin en uzak ve en önemli lehçelerinden birisi olan Çuvaş Türkçesi, bugün Rusya Federasyonu içerisindeki Çuvaş Özerk Cumhuriyetinde (Çuvaşistan) yaşayan Çuvaş Türklerinin konuştuğu dildir. Çuvaşistan dışında Başkurdistan ile Tataristan Cumhuriyetlerinde ve Rusya’nın Saratov, Samara, Ulyansk, Orenburg, Tümen, Tobol bölgelerinde konuşulan Çuvaş Türkçesi, Türk Dilinin iki ana grubundan (“lir” / “şaz”), “lir” grubuna girmektedir ve Türkçe ile Moğolca arasında bir ara form özelliği de göstermektedir.

Türk Dilinin Oğuz, Kıpçak, Karluk veya Sibirya grubu lehçeleriyle Çuvaş Türkçesinin anlaşılabilirlik oranı düşük olduğundan bu lehçelerle aynı kökten gelip gelmediğini kanıtlamak uzun zaman almıştır. Buna rağmen Çuvaş Türkçesi, içinde barındırdığı söz varlığı, ses, şekil ve sözdizimi özellikleri ile Türk Dilinin bir kolu olduğunu bariz bir şekilde hissettirmektedir. Bu duruma bir dayanak oluşturmak adına çalışmamızda Çuvaş Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasındaki ortak kelimeleri inceledik. Türkçenin yazılı metinlerle izlenemeyen tarihî dönemlerinde ana koldan ayrılmış olan Çuvaş Türkçesi, esasında Hun Türkçesinin batı kolundan yani eski Bulgar Türkçesinden doğmuştur ve bünyesinde pek çok arkaik özellikler barındırmaktadır. Makalenin sınırları Türkiye Türkçesi ile Çuvaş Türkçesi arasındaki kelime ortaklığını tespit etmeye yönelik olmasına rağmen yer yer diğer Türk lehçelerinden örnekler de sunularak söz konusu ortaklığın tüm Türk lehçelerine şümul olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler: Çuvaş Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Ortak Kelimeler, Kelime Ortaklığı.


Chuvash Turkish, which is one of the most distant and most important dialects of Turkish, is the language spoken by the Chuvash Turks living in the Chuvash Autonomous Republic (Chuvashia) in the Russian Federation today. Chuvash Turkish, which is also the spoken language in Başkurdistan, Tatarstan Republic and Saratov, Samara, Ulyansk, Orenburg, Tumen and Tobol regions in Russia, belongs to the “lir” group (“lir” / “şaz”) from the two main groups of Turkish Language. And It also features an intermediate form between Turkish and Mongolian.

Since the Oğuz, Kipchak, Karluk or Siberian dialects and Chuvash Turkish have low comprehensibility. It has taken a long time to prove whether the Turkish language came from the same root as these dialects. Despite this, Chuvash Turkish clearly shows that it is a branch of Turkish Language with its vocabulary, voice, shape and syntax features. To prove this case scientifically, we analyzed the common words between Turkey and Chuvash Turkish. Chuvash Turkish, which was separated from the main branch in the historical periods of Turkish that cannot be observed with written texts, was originally born from the western branch of Hun Turkish (known as old Bulgarian Turkish) and it contains many archaic features. Although the main aim of the paper is to detect the common words between Turkey and Chuvash Turkish, we also try to show all Turkish dialects as including by providing same examples from other Turkish dialets. 

Keywords: Chuvash Turkish, Turkey Turkish, Common Words, Word Association.