Akademik Veri Yönetim Sistemi
11. ULUSAL KATI ATIK YÖNETİMİ KONGRESİ (UKAY2023), Ardahan, Türkiye, 18 - 21 Ekim 2023, ss.152-153
Sanayi devrimi insan nüfusunun hızlı bir şekilde artışında önemli bir dönüm noktası olarak görülmektedir. Bu döneme kadar olan üretimde hem günlük ihtiyaçlar karşılanabilirken hem de ticaret yapılabilmektedir. Ancak insan nüfusunun hızlı artışı, ihtiyaçların çeşidinin ve miktarının da artmasına sebep olmaktadır. İhtiyaçların çeşit ve miktarındaki artışın karşılanabilmesi sanayi devrimi sonrası ortaya çıkan kitlesel üretim ile sağlanabilmektedir. Kitlesel üretim ile birlikte nüfus artışından kaynaklı talebin karşılanması sağlanmıştır ancak takip eden dönemde doğal kaynakların hızla tükenmesi, çevresel bozulmanın artması ve iklim değişikliği gibi olumsuz etkiler ortaya çıkmıştır. Çevresel bozulmanın göz ardı edildiği yalnızca ekonomik kâra odaklanan bu üretim modeline doğrusal ekonomi modeli denilmektedir. Doğrusal ekonomi modelinde hammaddeden atığa (doğal kaynak-üretim-tüketim-atık) doğru giden bir süreç işlenmektedir. Bu süreç doğal kaynakları azaltırken çevresel bozulmayı da hızla arttırdığı için küresel ısınmanın da en önemli sebeplerinden görülmektedir. Doğal kaynakların hızla tükenmesi, çevre bilincinin gelişmesi, üretim yöntemlerindeki teknolojik yenilikler sonucunda döngüsel ekonomi kavramı ortaya çıkmıştır. Döngüsel ekonomide temel amaç kar elde etmek değil doğal kaynağın verimli bir şekilde kullanıldığı, üretimde çevreye verilen zararın en aza indirildiği, üretim aşamasında ve tüketim sonrasında ortaya çıkan atıkların azaltıldığı ve yeniden değerlendirildiği bir üretim yapısını ifade etmektedir.
2015 yılında Avrupa komisyonu tarafından oluşturulan “Döngüsel Ekonomi için AB Eylem Planı” ‘nda AB üye ve aday ülkeleri için geri dönüşüm kapasitelerinin artırılması ve atık yönetiminin iyileştirilmesi gibi önemli hedefler koyulmuştur. Bu kapsamda atık yönetiminde ve geri dönüşümünde önemli gelişmeler yaşanmıştır ancak bu gelişmeler yeterli düzeye ulaşamamaktadır. Bu çalışmada Türkiye ve AB ülkelerindeki atık yönetim sürecinin incelenmesi amaçlanmıştır. AB üyesi ülkelerde geri dönüşüm oranı 2015 yılında %44,9 iken 2021 yılında %48,7 düzeyine çıkmıştır. Türkiye’de aynı yıllarda bu oran 9,2’den %12,3’e yükselmiştir. Bu oranlar Türkiye’nin atık geri dönüşüm alanındaki ilginin arttığını ancak olması gereken seviyelerin çok gerisinde kaldığını göstermektedir. Türkiye’de belediyeler tarafından toplanan atıkların bertaraf ve geri kazanım yöntemlerinden olan vahşi depolama alanlarına (Belediye çöplüğü) gönderilen atıkların, toplam atıklar içerisindeki payı 2020 yılı itibari ile yaklaşık %17 civarındadır. Bu da oluşturulan atıkların önemli bir kısmının hala çevreye zarar verici şekilde yönetildiğini göstermektedir. Döngüsel ekonomi hedeflerine ulaşma yolunda öncelikle atıkların kontrollü bir şekilde toplanıp çevreye etkisinin azaltılması daha sonra ise geri dönüşüm sektörlerine verilen desteklerin arttırılması ile atıkların depolama sahasına varmadan azaltılması ile kaynak verimliliği ve ekonomik etkinlik sağlanmalıdır.