Akademik Veri Yönetim Sistemi
ULUSLARARASI GELENEĞİN VE DEĞİŞİMİN KESİŞİMİNDE AİLE, Kars, Türkiye, 10 Ekim 2025, sa.916, ss.53-77, (Tam Metin Bildiri)
Câhiliye toplumu, ataerkil yapısıyla tebârüz eden bir kimliğe sahiptir. Ancak döneme hâkim olan klan/aşiret kültürü içerisindeki en küçük sosyal yapı birimi olan aile özelinde annenin yeri ve itibarı, ilgili devrede “kadın” teması etrafında dillendirilen söylemlerin aksine oldukça etkili ve başat bir konuma sahiptir. Kabile toplumunun yazılı olmayan hükümleri çerçevesinde ve edebiyat; şiir ekseninde konu değerlendirildiğinde, anne figürünün, neredeyse baba ile eşdeğer bir statüye sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu yüksek konumun temelinde, annenin güçlü, cesur ve savaşçı erkek çocuklar dünyaya getirip onları yetiştirme işlevinin bulunduğu gözlemlenmektedir. Zira bahse konu nitelikleri hâiz erkek çocuklar, sadece ailenin izzet ve onurunu değil, aynı zamanda tüm kabilenin varlığını ve konumunu muhafaza eden aslî unsurlar olarak telakki edilmişlerdir. Dolayısıyla Câhiliye toplumunda annenin değerinin bireysel sınırları aşarak kabileler arası saygınlığın ölçütü bir noktada konumlandığını söylemek mümkündür. Annelerin ilgili devredeki bu belirleyici rolleri, Câhiliye Araplarının zihinlerinde onlara karşı duyulan derin minnettarlığın ve övgü dolu ifadelerin kaynağı olmuş, eski Araplar, anneleriyle övünmüş ve onların aile içindeki yerlerine dair farkındalıklarını her fırsatta açıkça dillendirmişlerdir. Bu bağlamda, literatürde “Anneye nispet” (النسب إلى الأم) olarak tanımlanan olgu şekillenmiş ve bu konu birçok araştırmacının özellikle birtakım Oryantalistlerin dikkatini çekmiş ve bu meseleyle özel olarak ilgilenmelerine sebep olmuştur. Bu çalışma, genel çerçevesi çizilen ilgili konunun döneme ait mersiye şiirleri vasıtasıyla, anne-oğul lirizmi zeminden hareketle edebî bir değerlendirilmesinin yapılmasını amaçlamaktadır.
The Jahiliyyah society
is generally characterized by a patriarchal structure. However, within the
tribal and clan-based culture that dominated the period, the position and
status of the mother especially within the smallest social unit, the family was
significantly more prominent and influential than commonly perceived,
particularly in contrast to prevailing discourses surrounding women in that
era. When examined within the framework of the tribe’s unwritten social codes
and through the lens of literatüre-especially poetry-it becomes evident that
the maternal figure often held a status nearly equivalent to that of the
father. This elevated status stemmed primarily from the mother’s role in
bearing and raising strong, courageous, and combative sons. Such sons were not
only seen as the bearers of familial honor and dignity but also regarded as
essential pillars for the preservation and elevation of the tribe’s overall
standing. Thus, it can be argued that the value attributed to motherhood in Jahiliyyah
society transcended individual recognition and was, in fact, a determinant of
inter-tribal prestige and honor.
The influential roles
undertaken by mothers during the Jâhiliyyah period became a source of deep
gratitude and laudatory expression in the minds of pre-Islamic Arabs. These
sentiments were frequently articulated, as ancient Arabs took pride in their
mothers and openly acknowledged their significant position within the familial
structure. Within this context, the concept known in the literature as nasab ilâ
al-umm (النسب إلى الأم) emerged, attracting the
attention of numerous scholars, particularly some Orientalists, who engaged
with the subject in a focused and detailed manner. This study aims to provide a literary
analysis of the aforementioned phenomenon through elegiac poetry (rithā’) from
the Jâhiliyyah period, focusing on the lyrical expression of mother-son
relationships as a reflective medium for examining maternal prominence in early
Arab society.