Akademik Veri Yönetim Sistemi
SOSYAL BİLİMLERDE GÜNCEL ARAŞTIRMALAR, YANIK RAMAZAN,KÜÇÜKALİ ADNAN, Editör, Eğitim Yayınevi, Konya, ss.125-166, 2022
Sosyal dışlanmışlık tehlikesine maruz kalma olasılığı yüksek kesimlerden biri de engelli bireyler ve onların yakınlarıdır. Özellikle engelli bireylerin gelişim özelliklerine bağlı olarak ihtiyaç duydukları rehabilitasyon, özel eğitim, bakım, implant ve ekipmanlarının temini ve maliyetinin karşılanması ekonomik güç gerektiren bir durumdur. Bu tür maliyetlerin yanı sıra günümüz toplumlarının birçoğunda engelli bireyin ve bakıma ihtiyacı var ise bakım işini üstlenen kişinin, işgücüne katılması ve bir gelir etmesi oldukça zordur. Birden çok engelli bireylerin olduğu ailelerde bu tehlike çok daha yoğun yaşanabilmektedir. Engelli bireylerin ve ailelerinin yoksulluk riskine daha açık olduğunu gösteren bu durum alanyazında engelliliğin ekstra maliyeti olarak adlandırılmaktadır.
Engelli bireylerin ihtiyaç duyduğu ve erişim zorluğu yaşadığı bir başka konu; eğitim hizmetleridir. Engellilerin ihtiyaçları göz ardı edilerek tasarlanan eğitim yöntemleri, engelli bireyleri ve engellilerin bakımını üstlenen yakınlarını ekstra zorluklarla karşı karşıya bırakmaktadır. İmkanların elvermemesi nedeniyle bir engelli bireyin fiziksel duyuşsal veya bilişsel gelişim kapasitesini dolduramaması engelli bireyin yaşamını daha az yeterlilikle idame ettirmesine dolayısıyla daha fazla bakıma ihtiyaç duymasına yol açabilmektedir.
Sağlık hizmetleri de yine engelli bireylerin ve yakınlarının güçlük yaşadığı bir başka hizmet alanıdır. Engelli bireylerin özel gereksinimlerine hâkim sağlık personelinin yetersiz olduğu çeşitli araştırmalara konu olmuş bir sorundur. Bu sorunun yanı sıra engelli bireyin bakım işini üstlenen yakınlarının da başta psikolojik rahatsızlıklar olmak üzere birtakım rahatsızlıklara karşı savunmasız ve yetersiz olduğu açıktır.
Engelli bireyler yaşadığı bu problemlerin yanı sıra toplum tarafından ayrıştırılma tehlikesi ile de karşı karşıya kalmaktadır. Toplum desteğinden yoksun olan Engelli bireyin ve yakınının maruz kaldığı meraklı bakışlar, yersiz sorular ve hoşgörüsüzlük engelli bireylerin karşı karşıya kaldığı diğer sorunların çözümünü de zorlaştıran bir durumu ortaya çıkarmaktadır. Gelişim özelliklerine bağlı olarak bakıma ihtiyaç duyan engelli bireylerin bakımını yerine getiren yakınları, bir kısmı yukarıda aktarılan sorunlara birinci dereceden şahitlik etmekte, çoğu zaman bu sorunları engelli ile birlikte yaşamaktadır. Bazı engellilik türlerinde bakım işinin süreğen tabiatı nedeniyle engelli yakınlarının kendine ayıracak zamanları ya çok kısıtlı olabilmekte ya da olamamaktadır. Bununla birlikte bakım işinin tek başına yürütülmesinin yarattığı stresin aile içinde ilişkilere de olumsuz etkilerinin bulunduğu bilinmektedir. Bu durumun engelli yakınlarının sağlıklarını korumalarını ve topluma katılmalarını güçleştirici nedenler arasındadır.
Dezavantajlı/risk altındaki grupların refahını ve toplumsal işlevselliklerini artırmaya yönelik tüm çabalar sosyal politika bilim dalının uğraşı alanı içerisinde değerlendirilir Engelli yakınları için uygun sosyal politikaların geliştirilmesi sosyal devletin temel görevleri arasındadır. Bu durum devletin bir lütfu değil, engellinin vatandaşlık ve insanlık hakkıdır. Engelli yakınları için sunulan nakdi yardım ağırlıklı sosyal hizmetlerin; psikolojik, sosyal ve ekonomik sorunların tamamına çözüm üretmesi mümkün gözükmemektedir.
Dezavantajlı/risk altındaki grupların refahını ve toplumsal işlevselliklerini artırmaya yönelik tüm çabalar sosyal politika bilim dalının uğraşı alanı içerisinde değerlendirilir Engelli yakınları için uygun sosyal politikaların geliştirilmesi sosyal devletin temel görevleri arasındadır. Bu durum devletin bir lütfu değil, engellinin vatandaşlık ve insanlık hakkıdır. Engelli yakınları için sunulan nakdi yardım ağırlıklı sosyal hizmetlerin; psikolojik, sosyal ve ekonomik sorunların tamamına çözüm üretmesi mümkün gözükmemektedir.
Her ne kadar üzerinde uzlaşılmış kesin bir tanım bulunmasa da engellilerin başlıca problemleri arasında yer alan ve onların sosyal dışlanma riskini arttıran unsurların belirlendiği çalışmalar mevcuttur. Bu bağlamda ekonomik durum, mekânsal dışlanma, kültürel dışlanma ve siyasi dışlanmanın, sosyal dışlanma ile sonuçlanabileceği üzerinde yoğunlaşılmıştır.
Engelli ve engelli yakınlarının yaşadığı sorunların çözümünde özellikle gelişmiş ülkelerde kapsayıcılık yaklaşımı ön plana çıkmaktadır. Sosyal hizmet birimlerince organize edilen Engelli Gündüzlü Bakım Merkezleri uygulanışı itibariyle oldukça verimli sonuçları da beraberinde getirmiştir. Engelli bireylerin gündüzlü olarak yararlandığı merkezlerin engelli yakınları için de dolaylı ve doğrudan katkılar sağladığı açıktır. Uygulanmakta olan hizmetle, engelli bireyin bakımının bir kurum tarafından belli bir süreliğine üstlenilmesi, engelli yakınına topluma katılacak veya dinlenecek bir imkân tanınması açısından oldukça değerlidir. Yine aynı şekilde engelli bireyin psikososyal gelişiminin desteklenmesi ve engelli yakınlarına psikolojik destek sunulması bu kurumların ortaya koyduğu katkılardan bazılarıdır. Engelli yakınlarının yaşadığı sorunların maruz kaldıkları “sosyal dışlanma bağlamında” incelendiği bu çalışma, 13 engelli yakını katılımcı ile gerçekleştirilmiştir.
Uygulama, yarı yapılandırılmış soru formu ve mülakat yöntemi ile 2022 yılı ilk yarısında Erzurum, Balıkesir, İstanbul, Manisa, Ankara illerinde yaşayan engelli yakınları ile görüşülerek tamamlanmıştır. Konunun hazırlanması ve çözüm önerilerinin üretilmesinde araştırmacıların bizzat sahada uygulayıcı sosyal hizmet uzmanları olması, Engelli Gündüzlü Bakım Merkezlerinin işlevi ve engelli yakınlarının yaşadığı sorunların çözümüne katkı sağlayacağı düşünülerek gerçekleştirilmiştir.