Akademik Veri Yönetim Sistemi
EDİRNE CAMİLERİ VE SELİMİYE SEMPOZYUMU, Edirne, Türkiye, 1 - 02 Ekim 2021, ss.313-369
Edirne (Andrinople), Devlet-i Aliyye-i Osmaniye’nin Rumeli’nde İstanbul’dan sonra ikinci şehri olmasının yanında aynı adlı olan vilayetin ve ikinci orduyu hümayunun da merkezi olması bakımından oldukça eski ve önemli bir tarihe sahiptir. Şehrin adının ve tarihinin önemi şehrin imarına ve gelişimine de birçok alanda katkı sunmuştur. Bu çalışma kapsamında şehre yapılan önemli mimari çalışmalardan camiler ve külliyeler ele alınacaktır. Mimar Sinan’ın ustalık eserim dediği ve 1568- 1574 yılları arasında inşa ettiği Edirne Selimiye Camii başta olmak üzere birçok cami ve külliye farklı dönemlerde inşa edilmiş ve çoğu günümüzde varlığını korumaktadır. Hepsinin birbirinden farklı değere sahip olduğu mimarisi zengin bu şehrin dillerde ün yapmış bir tekerlemesinde, “Eski Cami’nin yazısı, Üç Şerefeli’nin kapısı, Selimiye’nin yapısı” şeklinde bir ifade yer almaktadır. Bu ifadeden anlaşılacağı üzere bu üç camiinin diğer camilerden farklı olan yanları ve eşsiz değerleri ortaya konulmuştur. Ulu Cami tipinin önemli örneklerinden birisi olan Eski Cami’nin, 1403 -1414 yılları arasında Yıldırım Bayezid Han’ın oğlu Emir Süleyman tarafından inşasına başlanmış ve Çelebi Sultan Mehmed tarafından yapımı tamamlanmıştır. Erken Dönem yapılarından birisi olan cami, Edirne’nin tam merkezinde yer almakta ve Yıldırım Bayezid Camii’nden sonraki Edirne’nin en eski camisidir. Hacı Bayram Veli’nin ziyaret ettiği gün ve vaaz verdiği kürsü de Eski Cami tarihinde önemli bir yere sahiptir. Tekerlemede de var olduğu gibi, bu camiinin yazıları oldukça sanatlı ve kıymetlidir. Erken Dönem yapısı olarak geçen diğer yapı Üç Şerefeli Cami olup, yapımı ile ilgili iki rivayet vardır. Birisi Yıldırım Bayezid oğlu Musa Çelebi iken, bazı kaynaklarda II. Murad tarafından yapıldığı rivayet edilmektedir. Klasik dönemi hazırlayan cami olarak bilinen yapı, adını üç şerefesine de ayrı olarak çıkılabilen minaresinden almıştır. Üç Şerefeli Cami’nin iki kemer içinde kavsaranın yer aldığı kapı, tekerlemede bahsedilen, en ilginç süslemeye sahip yapı kitabesidir. Klasik Dönem yapısı olan ve Mimar Sinan’ın ustalık eserim diye tanımladığı Selimiye Camii, tekerlemede bahsedilen üç camiden sonuncusudur. 2012 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine giren Edirne Selimiye Camii ve külliyesinin fiziki ve işlevsel bütünlüğünü meydana getiren camii, iç (revaklı) avlu, dış avlu, medreseler, arasta, sıbyan mektebi, kütüphane ve Muvakkithane korunması gereken sit alanı içinde yer almaktadır. Mekânların tümünün neredeyse tek kubbe altında toplandığı ve bu sebeple de merkezi mekânın en iyi örneği olarak dünya literatürüne girdiği bilinmektedir. Hiç birbirini görmeden üç şerefeye de çıkan üç ayrı merdiven de bu yapının önemli mimari başarılarından birisidir. Edirne şehrinin adıyla birlikte anılan bu üç tarihi camii, tarihsel özelliklerine ek olarak mimari özellikleriyle beraber ele alınmıştır. Yapıyı öne çıkaran yapım teknikleri ve yapılarda meydana gelen dönemsel değişiklikler camii planları ana unsur olmak üzere cephe ve kesitlerle de desteklenerek irdelenmiştir. Her üç cami içinde çevresinde farklı dönemlerde eklenen ya da yıkılan, külliyeye dönüşmesinde etken olan mekânlar ele alınmış ve bunların benzer ve ortak yönleri üzerinde durulmuştur. Tüm bu çalışmalar sonucunda Edirne şehrine mal olmuş ve literatürde yazısı, kapısı ve yapısı şeklinde nitelendirmelerle yer etmiş bu üç caminin önemi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Farklı dönemlere ev sahipliği yapan yapıların mimari yapımlarında dönemsel farklılıklar ortaya konulmuştur. Bu karşılaştırmalar sayesinde yapıların hem fiziksel hem de tarihsel değişimleri mimari planlar üzerinden değerlendirilmiştir. Tekerlemelere konu olan ve farklı özellikleri ile Edirne’nin önemli yapıları arasında yerini alan bu üç camii ve külliyesinin başta Edirne şehri olmak üzere Türkiye’nin kültürel mirası olarak her daim korunmasının ve bu bilincin gelecek nesillere aktarılmasının bilincinde olunması gerektiği de ortaya konulan önemli çıkarımlar arasındadır.
Anahtar Sözcükler: Edirne Camii ve Külliyesi, Yapısal
Değişimler, Mimari Özellikler, Dönemsel Karşılaştırma.