Arap Dilinde Karîne ve Anlam İlişkisi (Morfolojik Açıdan Sîga Örneği)

ULUSLARARASI ARAP DİLİ VE EDEBİYATI ARAŞTIRMALARI KONGRESİ, İstanbul, Türkiye, 28 Şubat 2021

Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
Basıldığı Şehir: İstanbul
Basıldığı Ülke: Türkiye
Atatürk Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Anlam göstergesi olarak sözdizim kuramlarından olan âmil ve nazm teorilerine ek olarak daha kapsamlı ve zengin bir izah içeriğine sahip olan karîne teorisi, cümle tahlilinde önemli bir yere sahiptir. Karîne mecazla ilişkili bir belagat terimi olmakla beraber, birçok ilim dalında anlam belirleyici olarak ele alınmaktadır. Nitekim lafız-mana ilişkileri sadece dil ve belagatın değil, başta usûl-ü fıkıh olmak üzere mantık, kelam ve tefsir gibi bilimlerin de başlıca inceleme konusu olmuştur. Bu bağlamda dilin sözlü veya yazılı aktarımında anlamı gösteren kelimelerin sözlük anlamının yanı sıra anlamın belirmesinde lafzî veya manevi bazı karinelerin bulunduğu söylenebilir. Arapçada karine başlığı incelendiğinde karinenin lafzî kısmından olan sîga karinesi Arap dili öğretiminde ilk ele alınan konular arasında yer almaktadır. Nitekim ülkemizde ve dünyada Arapça öğretimini sürdüren kurumlarda sarf dersi adı altında çeşitli düzeylerde öğretilen sîga karinesi, bir sonraki adımda nahiv dersinde cümle içerisindeki rolüyle ele alınmaktadır. Diğer bir ifadeyle morfolojik yapı formunun sentaks yapı içinde kullanımından ibaret olan ve anlamın belirmesinde etkisi bulunan sîga karinesi, anlambilimde önemli bir başlık olarak incelenmektedir. Arapçada karinenin kullanım alanlarından biri olan cümle, anlam açısından iki başlıkta ele alınabilir. Birincisi herhangi bir karîneye ihtiyaç duyulmadan, lafzı gerçek anlamını veren cümle; diğeri ise gerçek anlamının anlaşılabilmesi için bir karîneye (alâmete) ihtiyaç duyulan cümle türüdür. İlk olarak cümle içindeki kelimelerin (morfem) daha çok kendi başına, diğer ögelerden bağımsız olarak anlama etkisi, daha sonra da cümle içindeki diğer kelimelerle ilişkisi önem arz etmektedir. Bütün yabancı dillerde olduğu gibi Arapça metin tahlillerinde de cümle içindeki kelimelerin morfolojik yapısının anlamı ifade etmede etkili olduğu kabul edilmektedir. Kelimelerin şekilsel yapısını ifade eden sîga kendi içinde belli bir takım kurallar taşıdığı gibi diğer kelimelerle olan ilişkisi açısından da bazı kurallar taşımaktadır. Nitekim iştikak kavramıyla ifade edilen bu durum çekimli dillerde kelimeler arası etkileşimin temel bir unsuru olarak karşılık görmektedir.

Çalışmanın hedefi, Arapçada anlam açısından sîganın belirleyiciliğini ve karîne kavramı açısından değerini ortaya koymaktır. Nitekim dil öğrenim ve öğretiminde sîgayı kavrayamama, metin tahlilinde anlamayı güç kılan önemli bir sorun teşkil etmektedir. Bu nedenle lafzî bir karine olan sîga karînesi birçok yönüyle incelenecek, yapısal özellikleri araştırılacaktır. Sonuç olarak araştırma tamamlandığında ortaya konması planlanan tespitlerle anlam sorununun çözümüne katkı sağlamak hedeflenmektedir.