ÜÇ GÜN SAVAŞI: KIRGIZİSTAN VE TACİKİSTAN ARASINDA 2021’DE YAŞANAN SINIR ÇATIŞMALARI

Gülşen Şeker AYDIN / Atatürk Üniversitesi

Özet

Çalışma, Orta Asya cumhuriyetlerinden Kırgızistan ve Tacikistan arasında 28 Nisan 2021’de başlayıp üç gün devam eden çatışmalara odaklanmaktadır. Fergana Vadisi’ni paylaşan Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan arasında sınır, toprak ve su kaynaklarının kullanımı ile ilgili anlaşmazlıklar Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra çözüme kavuşmamıştır ve zaman zaman sürtüşmeler görülmektedir. Ancak, 28 Nisan’da başlayan olaylar, ağır silahların kulanılması ve bugüne kadar görülmemiş düzeyde kan dökülmesine yol açması nedeniyle önemlidir.

Olaylar, Tacikistanlı görevlilerin Golovnoy Su Rezervuarı'na gözlem kameraları yerleştirmeye çalışması sonucu başlamıştır. 28 Nisan’da yaşanan gerginlik, 29 Nisan’da Golovnov'a yakın yerlerde yaşayan Kırgız ve Taciklerin birbirini taşlaması ile devam etmiştir. İki ülke sınır birliklerinin devreye girmesi ile çatışma büyümüş; bölgeye hem Kırgızistan hem de Tacikistan, zırhlı araçlarla asker sevkiyatı yapmıştır. Çatışmalar sonucu 35 Kırgız ve 19 Tacik hayatını kaybetmiş; evler, okullar ve dükkanlar zarar görmüş ve çevredeki köylerdeki halk tahliye edilmiştir. Çatışmaların ardından, Bişkek ve Duşanbe, 5 Haziran’da birliklerini ve askeri teçhizatı sınırdan çekmeyi ve sınır karakollarını sınırdan 3 km uzağa çekmeyi de içeren 9 maddelik bir anlaşma imzalamış olsalar da, bu anlaşmaya güvenmek pek mümkün değildir. Nitekim, anlaşmanın imzalanmasından bir ay sonra sınırdaki Kırgız ve Tacik silahlı kuvvetleri arasında yaşanan çatışmada yine can kaybı yaşanmıştır.

Çalışmanın amacı, bu çatışmanın temel nedenlerini ve çözümün nasıl sağlanabileceğini ortaya koymaktır. Çalışma temel olarak sorunun toprak değişimi gibi yöntemlerle çözülemeyeceğini, bunun yerine su kaynakları, toprak ve otlakların adil paylaşımının sağlanmasına yönelik uzlaşmaya varılması, su kaynakların daha verimli kullanılmasının sağlanması, toprak anlaşmazlığının önemli bir nedenini oluşturan Voruk ile Tacikistan arasındaki karayolunun güvenliğinin sağlanması ve bölgede bir arada yaşayan halklar arasında güveni tesis etmeye dönük çalışmalar yürütülmesinin gerekli olduğunu öne sürmektedir.

Bunu yaparken öncelikle sorunun tarihsel gelişimi incelenmektedir. Bu bağlamda, Sovyetler Birliği döneminde bölgedeki sınırların nasıl çizilip, zamanla kimi değişikliklerin nasıl ve neden yapıldığı incelenecektir. Böylelikle, Kırgızların savunduğu 1955 itibari ile yapılan düzenlemelerin ve Taciklerin savunduğu 1924-1927 yılları arasındaki düzenlemelerin nasıl ortaya çıktığına ışık tutulacaktır. Ayrıca, Sovyet dönemi boyunca Orta Asya’daki cumhuriyetler arasındaki sınırlarına yüklenen anlamın bugünden farklı olduğunun, birçok kanal, sulama ve alt yapı sistemlerinin bugün arasında anlaşmazlık yaşanan devletlerin sınırlarına dikkat edilmeden inşa edildiğinin altı çizilecektir.

Sonraki bölümde, 2021 yılında yaşanan çatışmalar ve sonuçları incelenecek; can ve mal kaybının yanı sıra bir arada yaşayan Kırgız ve Taciklerin birbirine gitgide daha düşman haline geldiğine dikkat çekilecektir. Sovyetler Birliği’nin yıkılması ile birlikte eski Sovyet cumhuriyetlerinin sınırları kağıt üzerinde olmaktan uzaklaşıp gerçek sınırlar haline geldiğinde su kaynakları, tarım arazileri, arsalar ve otlakların kullanılması üzerine birçok çatışma çıktığı vurgulanacaktır. Kırgızistan ve Tacikistan arasındaki 970 km uzunluğa sahip sınırın sadece 504 km kadarı üzerinde anlaşmaya varılıp, belirlendiğine dikkat çekilecektir. Bu bağlamda, Kırgız ve Tacikler arasındaki gerginliğin Tacikistan’ın kuzeyinde bulunan İsfara bölgesinde ve Kırgızistan’ın içinde yer alan ancak Tacikistan’a ait olan 30,000 kadar nüfuslu bir toprak olan Voruk’ta yoğunlaştığı, Bişkek ve Duşanbe Voruk’un nerede başlayıp nerede bittiği üzerinde anlaşmaya varamadığı ve Voruk’a ulaşımı sağlayan yol üzerinde her iki ülkenin de kontrol noktalarının bulunduğu tartışılacaktır. Son çatışmaların yaşandığı Fergana Vadisi’ndeki suyun paylaşımına ilişkin sürtüşmelerin, su kaynaklarının azalması ve yeterince verimli olmayan sulama sistemlerinin kullanılması nedeniyle daha da yoğunlaştığı vurgulanacaktır.

Sonuçtan önce, 2021’de yaşanan ve Üç Gün Savaşı olarak isimlendirilen çatışmadan sonra taraflar arasında imzalanan anlaşmayı incelenecektir. Sonuç olarak, çatışmanın çözümünün sağlanması için bölgedeki kaynakların adil kullanımı için uzlaşmaya varılması, su kaynaklarının daha verimli kullanılması ve Kırgızlar ve Tacikler arasında güvenin sağlanması gerektiğini tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Kırgızistan, Tacikistan, Üç Gün Savaşı, Sınır Çatışması, Su Kaynakları