Akademik Veri Yönetim Sistemi
Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sa.32, ss.269-290, 2023 (ESCI)
Arapçada bazı kelimeler, bulundukları cümlenin siyâk-sibâkına bağlı olarak muhtelif anlamlar ifade eder. Bunlardan biri de din sözcüğüdür. Câhiliye devrinin mahsulü olan şiirler, ait oldukları döneminin dinî, edebî ve kültürel yönünü yansıtan önemli unsurlardandır. Diğer yandan şiirler, Arapça metinlerin gramer, lügat, belagat ve fesahat yönünden son derece zengin kaynaklar arasında yer alır. Nitekim, çoğu Arapça kaynaklarda sıklıkla ve birinci derecede şiirlerle istişhâd edilmiş olması şiirin ne denli öneme sahip olduğunu göstermektedir. Bu makalede Câhiliye dönemi şiirinde zikri geçen din kavramanın anlamsal yönü ele alınmıştır. Çalışmada Câhiliye devrinde yaşamış şairlerin dine bakış açısı ve bu sözcüğü hangi manalarda kullandıkları araştırılmıştır. Câhiliye devri şiirinde kullanılan din kelimesinin salt inanç ve ibadet anlamında mı kullanılmış, yoksa başka manaları da kapsamakta mıdır? Sorusuna cevap veren özgün bir çalışmanın olmaması, böyle bir araştırma ihtiyacını doğurmuştur. Araştırmanın hedefi, bir yandan Câhiliye şiirlerinde zikredilen din kelimesinin kullanıldığı manaları incelemek, diğer yandan ise o dönemde yaşayan toplumun dine bakış açısını şiirler ışığında değerlendirmektir. Giriş ve bir bölümden oluşan bu çalışmada Câhiliye şiirlerin tümüyle incelenmek suretiyle din kelimesinin geçtiği şiirlere yer verilmiştir. Bu nedenle araştırmanın, bu sahada yapılan ve yapılacak olan çalışmalara bir nebze de olsa ışık tutacağı ve katkı sunacağı düşünülmektedir. Çalışmada, Câhiliye şiirlerinde geçen din kavramının anlamsal boyutu ele alınmış ve o dönemin aktüel dilinde din kavramının anlam çerçevesi belirlenmeye çalışılmıştır. Bunu yaparken de din kavramının birebir aynı manada kullanıldığı şiirlerden duruma göre ikişer veya daha fazla örnek şiirlere yer verilmiş; diğerlerine ise kaynak göstermek suretiyle atıfta bulunulmuştur. Sadece bir misalin verildiği yerlerde ise Câhiliye şiiri olarak başka örneği bulunmamaktadır. Çalışmada öncelikle din kavramının kullanıldığı anlamlara yer verilmiş; ardından da Câhiliye şiirindeki kullanımı mütalaa edilmiştir. Din sözcüğünün Câhiliye şiirinde hangi manada kullanıldığının tespiti yapılırken, din kelimesinin yer aldığı ilgili beytin şerhlerinden istifade edilmesinin yanı sıra gerek beytin kendisine ve gerekse öncesi ve sonrasına bütüncül bakılarak ele alınmıştır. Öte yandan din kavramının tahlili yapılırken sadece mastar olan din kelimesi değil, bundan türeyen ve farklı sığalarla ifade edilen kavramların değerlendirmesi de yapılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın sonucunda Câhiliye devri şiirlerinde zikredilen din kavramının bir manayla sınırlı olmayıp farklı anlamlarda da kullanıldığı ve bunlardan da özellikle inanç, ibadet, itaat, davranış ve ahlak anlamında kullanıldığı görülmektedir. Araştırma neticesinde elde edilen en önemli sonuç ise putlara tapma ya da Allah’a yakınlaştıracağı düşüncesiyle onların aracı kılınması inancının hâkim olduğu Câhiliye devrinde, din kelimesinin bu inançtan ziyade ilâhî vahye dayanan semâvî dinler için kullanılmasıdır. Bunun yanında bu kelimenin izzet-zillet, itaat-isyan gibi karşıt anlamlarıyla hem olumlu hem olumsuz manada kullanıldığı tespit edilmiştir. Buna ilaveten Câhiliye şiirinde anlam olarak hem olumlu hem de olumsuzluk ifade eden din kelimesinin, en çok olumlu manada kullanıldığı gözlemlenmiştir. Sonuç olarak çirkin adetlerin yaygın olduğu Câhiliye döneminde güzel alışkanlıklar da yok değildir. Cömertlik, ahde vefa, mazlumları korumak ve iffet duygusu bu adetlerden bazılarıdır.