Akademik Veri Yönetim Sistemi
8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 46. Kolokyumu: Toplumda ve Mekanda Adalet, Eskişehir, Türkiye, 6 - 08 Kasım 2022, ss.663-664
Ulus içi ve uluslararası öğrenci hareketliliğinde yaşanan artışlar, kentlerde üniversite ve öğrenci eksenli ekonomik, fiziksel ve sosyo-kültürel dönüşümlere neden olmaktadır. Öğrenci merkezli yaşanan bu dönüşümler, soylulaşma literatüründe “öğrencileştirme” (studentification) olarak kavramsallaştırılmakta ve ağırlıklı olarak emlak değerlerindeki artış, öğrencilerin anti-sosyal davranışları ve yapılı çevre kalitesindeki düşüş gibi yerel halk üzerindeki olumsuz etkileri üzerinden tartışılmaktadır. Süreç; uzun süreli varlıkları ile kentsel mekânı şekillendiren ve ona manevi değerler yükleyen, kurduğu düzenle kente dair aidiyet ve güven duygusunu pekiştiren yerel sakinler ile hâlihazırdaki düzene aykırı olan yaşam tarzlarını ve yereldekinden farklı olan kültürel sermayelerini kente yansıtma eğiliminde olan öğrenciler arasında çeşitli gerilimlere neden olabilmektedir.
Soylulastırma literatürüne Caulfield’in (1989) kazandırdığı özgürleştirici kent tezi (emancipatory city), toplumda hakim olan normlara aykırı yaşam tarzları ile öne çıkan öncü soylulaştırıcıların yaşadıkları çevrede yarattıkları değişime ve ortamda oluşan ruha gönderme yapar. Yabancısı oldukları kentlerde ortak bir “öğrencilik kimliği” etrafında bir araya gelerek kentte yeni bir altkültür oluşturan öğrenciler de, sahip oldukları zengin kültür sermayeleri aracılığıyla toplumsal dönüşümün öncüleri haline gelirler. Öğrencileştirme sürecinde yaşanan mekânsal yeniden yapılanma, gündelik yaşantının ve sosyal ilişkilerin büyük oranda kültürel ve dini normlarla biçimlendiği muhafazakâr kentlerde özgürleştirici bir etki yaratır. Öğrencilerin kamusal alandaki varlığı, daha güvenli bir ortam oluştururken, öğrenci taleplerine bağlı olarak artış gösteren kafe, bar gibi eğlence mekânları daha kadın dostu bir ortam yaratır. Öğrencilerle birlikte kentte yaşamakta olan yerel sakinlerin bir bölümü tarafından bu alanlar, kentte özgürce hareket edebilecekleri “kurtarılmış bölgeler” olarak görülür. Dolayısıyla öğrencilerin varlığı, bulundukları kentlerdeki sosyal yaşantının ve kültürel hayatın değişmesinde önemli bir rol oynar.
Araştırma, Erzurum’daki iki üniversite kampüsü arasında konumlanan Terminal Mahallesi ve yakın çevresinde, öğrencileştirmenin toplumsal yapı üzerindeki etkilerinin ortaya çıkarılmasına yönelik gerçekleştirilen saha araştırması verilerine dayanmaktadır. Çalışma muhafazakâr değerlerin halen toplumsal hayatta hâkim olduğu bir kent olarak görülen Erzurum’da, son yıllarda yaşadığı dönüşümle yerel kültürden ayrışan bir kültürel ortam sunan Terminal Caddesi üzerine gözlemlerden yola çıkarak hazırlanmıştır. Saha araştırması kapsamında Atatürk Üniversitesi öğrencileri, Terminal Mahallesi ve yakın çevresinde ikamet eden yerel sakinlerle ve Terminal Caddesi’nde yer alan kafe işletmecileri ile görüşülmüştür. Çalışma kapsamında toplam 50 kişiyle (27K, 23E) görüşmeler yapılmıştır. Bunların 30’unu (19K, 11E) Atatürk Üniversitesi öğrencileri oluştururken, 11’ini (1K, 10E) işletme sahipleri, 6’sını (4K, 2E) yerel sakinler ve 3’ünü (3K) akademisyenler oluşturmuştur. Görüşmecilerin 34’ü 18-24 yaş aralığında, 13’ü 25-34 yaş aralığında, 1’i 35-54 yaş aralığında ve 2’si de 55 yaş ve üzeri aralığında yer almaktadır.
Çalışmada, kamusal alanın daha hoşgörülü, kapsayıcı ve çok kültürlü yapısına katkıda bulunan öğrenciler, farklı kesimlerin kent hakkına katkıda bulunan bireyler olarak nitelendirilmektedir. Araştırma kapsamında Terminal Caddesi ve yakın çevresinde son 10 yılda yaşanan öğrenci merkezli değişimin, başta yerel kadınlar ve gençler olmak üzere, Erzurum’da yaşayan farklı kesimden sakinler üzerinde özgürleştirici etkileri olduğu görülmüştür. Görüşmelerden elde edilen sonuçlara göre Terminal Mahallesi; “mahalle baskısının” kısmen kırıldığı, farklı kesimlerin özgürce sosyalleşebildiği ve nispeten güvenli bir kamusal alan deneyimi sunan bir yer haline gelmiştir. Son 15 yılda birçok Anadolu kentinde gözlemlenmekte olan bir süreci Erzurum özelinde incelemekte olan çalışma, yerel sakinler ile öğrencilerin bir arada nasıl bir ortak kentli yaşantısı geliştirebileceğini anlamaya yönelik katkılar sunmaktadır.
Anahtar kelime: Öğrencileştirme, öğrenci merkezli dönüşüm, toplumsal dönüşüm, özgürleşme, kamusal mekân, soylulaşma