Akademik Veri Yönetim Sistemi
Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi Sempozyumu, İstanbul, Türkiye, 2 - 04 Ekim 2020, cilt.1, sa.2015, ss.79-117
AYASOFYA-İ
KEBİR CAMİ-İ ŞERİFİ MİMARİ ÖZELLİKLERİ VE DÖNEMSEL DEĞİŞİMLER
Sema Kızılelma, Mimar
Atatürk Üniversitesi Araştırma Görevlisi
Özet
Ayasofya, ilk inşa edildiği günden bugüne
farklı imparatorluklara tanıklık etmiş ve farklı dönemsel inşalara maruz kalmış
olsa da bugün hala varlığını koruyan, farklı dönemlerden ve kültürlerden izler
taşıyan sanat ve mimarlık dünyasının en önemli eserlerinden birisidir. Bu durum
Ayasofya’nın incelenmesinin, tanınmasının ve tanıtılmasının önemini daha net
bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu araştırma metninde Ayasofya’nın ilk
yapımından günümüze mimari özellikleri, geçirdiği yenileme çalışmaları sonucu
meydana gelen değişiklikler başta olmak üzere dış mekân, iç mekân, ibadet
mekânları kullanımlarının nasıl değiştiğini ve bu değişikliklerin yapının
özelinde ve bulunduğu konum içerisinde meydana getirdiği mekânsal ve bölgesel
oluşumlar incelenecektir. Yapıyı meydana getiren mimari unsurların özellikleri
ele alınarak farklı dönemlerde yapıya yüklenen işlevler ortaya konulacak ve bu
işlevlerin yapıya etkileri karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır. Dönemsel
farklılıklar, ekler-çıkarmalar ya da müdahaleler yapı planları üzerinden
okunarak hem yapının mimari özellikleri ele alınacak hem de planlamanın kesit
ve görünüşlerde meydana getirdiği özgün yapısal farklılıklar ön plana
çıkarılacaktır. Özellikle Osmanlı Dönemi’nde yapı dışına yaptırılan minareler,
şadırvan, sebil, medrese ve sıbyan mektepleri gibi eklemeler Ayasofya-i Kebir
Camii’ni kompleks bir yapıya dönüştürmüştür. Aynı şekilde iç mekânlarda yapılan
mihrap, minber, müezzin mahfili, vaaz kürsüsü gibi eklemeler de mekânın
kullanım işlevini ön plana çıkaran eklemeler olmasının yanında dönemsel
farklılıkları ortaya çıkarmamıza yarayan elemanlardır. Tüm bu elemanlar, yerel
ya da farklı bölgelerden taşınarak mekânda kullanılan malzemelerden geçirdiği
yeniliklere kadar pek çok konuda dönemsel ayırım yapılmasına ve mekânın
sınıflandırılmasına imkân tanımaktadır. Yapılacak sınıflandırmalar Ayasofya-i
Kebir Camii’nin inşasından günümüze kadar yapısında meydana gelen değişimleri
anlamamıza ve mimari, mekânsal olarak yapıyı kavramamıza yardımcı olacaktır.
Tüm bu veriler ışığında, inşa edildiği 360
yılından itibaren geçirdiği yıkımlar, yeniden yapımlar ve eklemeler sonrasında
1453 İstanbul’un Fethi ile kılıç hakkı olarak Fatih Sultan Mehmet’in aldığı ve
bize emanet bıraktığı bu görkemli yapının incelenmesi, mekânsal ve tarihsel
sınıflandırılmasının yapılması yapının mimari açıdan tarihinin bilinmesine,
mekâna dair ele alınan öğelerin tanımlanmasına, gelecek kuşakların daha iyi
tanımasına ve yaşatmasına imkân sağlayacaktır.
Anahtar
Sözcükler: Ayasofya, Mimari
Yapım, İşlev Dönüşümü, Yenileme, Mekânsal Dönüşüm