Akademik Veri Yönetim Sistemi
MILLI FOLKLOR: INTERNATIONAL AND QUARTERLY JOURNAL OF FOLKLORE, sa.132, ss.198-207, 2021 (AHCI)
Bu çalışmada Kırgız kızlarının uzun bir tarihe sahip olan başlıklarının yanı sıra yaş sınıfları, saç örgüleri, özellikleri ve onlara bağlı inanışlardan bahsedilmiştir. Geniş bir coğrafyada yaşayan Türk boyları, tarihin
en eski çağlarından beri dünya medeniyetine büyük katkı sağlamışlardır. Onlardan biri de Kırgız Türkleridir.
Çok eskiden beri Kırgız aile yapısında olsun, toplumda olsun, kadınlar küçümsenmeyecek kadar önemli bir
yere sahip olmuşlardır. Kırgızlar her ne kadar soyun devamı için gerekli olan erkek çocuğun önemine her
fırsatta vurgu yapmış olsalar da, “evin kutu” dedikleri kızları, kadınları erkeklerden ayırt etmemiş, aşağı bir
mevkide düşünmemişlerdir. İleride evlenip başka evin ferdi olacaklarından kız çocuklarını misafir olarak
görmüş ve onlara özel davranmışlardır. Bundan dolayı Kırgızlar yaşlarına ve statülerine göre “biykeç”, “beşkökül”, “koluktu”, “kelin”, “zayıp”, “baybiçe” olarak adlandırdıkları kızlarına, kadınlarına giysilerin en
güzelini ve süslüsünü giydirmişler, evlendiği zaman giymesi için de sandıklarda saklamışlardır. Hayat ve
yaşam tarzından ve biraz da dinî kuralların etkisiyle ortaya çıkmış giysilerin en başında kadınların başlıkları
gelir. Kültürün önemli yansımalarından biri olan Kırgız kadınların millî başlıklarının kullanım süreci uzun bir
geçmişe dayanır ve çok eski zamanlardan beri çeşitlilik gösterir. Kızların küçükken giydikleri “takıya topu”,
büyüdüğünde giydikleri “tebetey”, nişan başlığı olarak kabul edilen ve evlenen kızın baba evinden giyip
çıktığı “şökülö”, evlilik simgesi olan “eleçek” gibi başlıklar, süsleri ve yapılış şekilleriyle sosyal mesajlar
barındırır. Kadın başlıkları da maddi kültürün diğer ögeleri gibi toplumun ideolojik görüşleri ve bakış açıları
ile sıkı sıkıya bağlıdır. Başlıkların yapım ve süslenme şekillerinde, saçların örgüsündeki farklarda arkaik
inanış ve kültlere dayanan pek çok düşünce tarzı saklıdır. Ayrıca söz konusu başlıkların gelişimine dinî inanışların da etkisi olmuştur. Örneğin, şapkalara takılan kuş tüyleri kutsal bir anlam içermektedir. Çünkü Kırgızlar
tarafından bazı kuşların tüyleri, kanatları ve tırnakları tılsımlı olarak bilinir ve koruyucu güce sahiptir. Ayrıca
kadınların evlendikten sonra saçlarını gizlemesi ve başlarını kapatması da buna bir örnektir. Kırgızlar, kadınların başlıklarını saçlarından ayrı düşünmezler. Bundan dolayı kızlar, saçlarının sağlıklı büyümesi için daha
küçük yaşlardan itibaren ellerinden gelen her şeyi yapar; kötü ruhlardan ve nazardan korunmak için gereken
neyse yerine getirirler. Kırgızlar arasında kadınların saçlarına kötü ruhların musallat olmaması ve nazar
değmemesi için yerine getirilmesi gereken kurallar çoktur. Dolayısıyla Kırgızlar geleneksel hayatlarında
başlıklarıyla ilgili bir takım kurallara uymak zorundadırlar. Örneğin, başlıklar yere bırakılmaz, üzerine oturulmaz ve basılmaz. Kırgızlara göre başlık demek, baş demektir. Her zaman yukarıya asılır, temiz tutulur ve
kutsal olduklarına inanılır. Kırgız kadınlarının saç süsleri çeşitliliği ile öne çıkar. Saç kap ve benzeri süsler
kadınları sadece kötülüklerden korumakla kalmaz, göç esnasında saçların temiz tutulmasını da sağlar. Kırgız
kadınlarının başlıklarının millî özelliklerinin şekillenmesi halkın etnik tarihi ile sıkı sıkıya bağlıdır.