Akademik Veri Yönetim Sistemi
INTERNATIONAL JOURNAL OF UYGHUR STUDIES, sa.10, ss.81-103, 2017 (Hakemli Dergi)
On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren Sincan'ın güneyinde yerli
Uygurlar tarafından Çağataycadan geliştirilen yeni bir yazı dili oluşmuştur.
Doğu Türkçesi diye adlandırılan bu dil, Çağatayca ile Yeni Uygur Türkçesi
arasında bir geçiş evresi gibidir. Söz konusu Türk dili, Klasik Çağataycadan
özellikle leksik ve fonetik açılardan farklılıklar gösterir. Şüphesiz bu
değişikliğin asıl sebebi, bu Türk diliyle yazılan eserlerin büyük bir kısmının
halk edebiyatı ürünleri olmasıdır. Halktan kişiler tarafından kaleme alınan
bu ürünlerde söz varlığı ve ses bilgisi açısından birçok ağız özelliği tespit
etmek mümkündür.
Bu çalışmada bugün İsveç'te Lund Üniversitesi Kütüphanesi Jarring
Koleksiyonunda yer alan Türkçe on meslek risalesinin ses bilgisi özellikleri
tespit edilmeye çalışılmıştır. Ele alınan risale nüshaları, büyük oranda on
dokuzuncu yüzyıl sonlarıyla yirminci yüzyıl başlarında Kaşgar, Yarkend ve
Hoten gibi merkezlerde halktan kişilerce kaleme alınmıştır. Çokça ağız
özelliğini barındıran bu metinlerin ses bilgisi açısından değerlendirilmesi,
hem diyalektoloji hem de Türk dili tarihi açısından önem arz etmektedir.
Çalışmada, meslek risalelerinde tespit edilen ses olayları risale
nüshalarından alınan örneklerle farklı başlıklar altında ortaya konulmuş ve
bu ses olaylarının hangi Uygur ağzında olduğu dipnotlarda belirtilmiştir.
As from second half of nineteenth century, a new literary language based
upon Chagatai has been developed by native Uyghurs in southern of Xinjiang.
The language called Eastern Turki can be considered a language of
transitional stage from Chagatai to New Uyghur Turkic. The particularly
lexical and phonetic properties of aforementioned Turkic language are more
different Chagatay's linguistic features. Undoubtedly, the main cause of this
differences is the fact that the most of texts written in this turkic language
are popular works. These works which are written by ordinary people have
a lot of dialectal features in regard to lexicology and phonetic.
In this paper, phonetic features of ten occupational manuscripts which are in
Jarring Collection at Lund University in Sweden are detected. The examined
manuscripts are written by ordinary people in urban areas such as Kashgar,
Yarkand and Hotan, at the later of nineteenth century to the beginning of
twentieth century. Phonetic examining of these manuscripts which have a
good deal of dialectical properties is very important in terms of dialectology
and history of Turkic languages. In this paper, determined phonetic
properties in the occupational manuscripts have been revealed under the
various titles. The dialects which have these phonetic features have been
stated in the footnotes.