ODUŞEVLENNIYE / NEODUŞEVLENNIYE SUŞESTVITELNIYE V RASSKAZE A.P. ÇEHOVA «ANNA NA ŞEYE»

Creative Commons License

Bak H.

KARADENİZ ARAŞTIRMALARI BALKAN, KAFKAS, DOĞU AVRUPA VE ANADOLU İNCELEMELERİ DERGİSİ, cilt.2021, sa.70, ss.419-427, 2021 (Hakemli Dergi)

Özet

Rusçada canlı/cansız isimlerinin kategorizasyonu, nesnelerin simgelediği kavramların canlı mı yoksa cansız mı olduğunu ifade ederken, öte yandan da açık bir dilbilgisel göstergeyle karşımıza çıkar. Rus dilbiliminde konu üzerine yeteri kadar çalışma yapılmasına karşın; isimlerin bazılarının canlı sınıfına, bazılarının cansız sınıfına olan ilişkileri hâlâ problematiktir. Dilbilimde, canlı/cansız ayrımının dilsel statüsünün tanımı hakkında tek bir bakış açısı yoktur. Bazı araştırmacılar, canlılık/cansızlık kavramlarını sözlükbilimsel bir kelime kategorisi olarak kabul ederken diğerleri direkt olarak sözlükbilimsel bir kategori olarak ele alır. Ayrıca, kelimelerin canlı/cansız olarak kategorizasyonunu belirleyen farklı özellikler vardır. Anlambilimsel, morfolojik, şekilbilimsel ve sözdizimsel temeller bu hususta ayırt edicidir. Makalemizde, canlı/cansız isim kategorizasyonun işleyişi, edebi bir eser olan A. P. Çehov'un "Boynundaki Anna'' adlı eseri üzerinden ele alınmıştır. Çalışma kapsamında, fiilkim?/ne? sorularının sorulması yönteminin ve isim çekimlenmesindeki gramer karşılaştırılması, canlı/cansız isimler belirlenirken, anlambilimsel ve dilbilimsel kategorizasyonlar arasında ortaya çıkan tutarsızlıkların incelenmesine olanak sağlamıştır. Analiz sonucunda, isimler şu şekilde tanımlanır: 1) canlı isimler; 2) cansız isimler; 3) bağlamsal canlı/cansız isimler (bulundukları metnin kapsamına göre spesifize edilen), 4) canlı veya cansız kategorisi dışında kalan isimler. Araştırma ışığında metin incelemesine göre canlı ve cansız isimler kategorisi, dilbilgisel ve anlamsal açıdan örtüşen ve örtüşmeyen kelimelerin her ikisininde sergilendiği en büyük grubu oluştururken bağlamsal endeksli canlı/cansız isimlerin çok daha az yaygın bir kullanıma sahip olduğu gözlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Canlı / Cansız İsim Kategörisi, Canlı / Cansızlığın Dilbilgisel Göstergesi, İsimler.