Araştırmanın konusu ve temel amacı: Tür analizi çalışmalarında, söylem uğraşları ve uygulamalarında, alana bağlamlama konusu son yıllarda sıklıkla üzerine durulan konular arasında yer almaktadır. Bu noktada, farklı alanlarda özellikle yazılı söylemde metin ve bağlam arasındaki uyumlama ve bunun alanlara özgü bir şekilde nasıl sağlandığının incelenmesi, yazılı söylemde tür odaklı uygulamaların karmaşık ve hareketli yapısının çok yönlü olarak irdelenmesinde önemlidir; bunun yanı sıra, bu inceleme beraberinde alan kültürünün kendine has özelliklerinin açığa çıkarılmasına ve kültür-uygulama-tür-metin arasındaki ilişkiden hareketle de söylem yapısı hakkındaki detayların keşfedilmesine katkı sağlamaktadır. Buradan hareketle, bu çalışmanın temel amacı iki temel alandaki – muhasebe ve finans- söylem uğraşlarında bağlamlama olgusunu faaliyet raporu türü üzerinden incelemektir.

Yöntem: Bu çalışmada, söylem analizi paradigmasından hareketle, alanlara özgü söylem uygulamaları, söylem süreçleri ve söylem kültürü incelenmesinde kullanılan mesleki/alansal tür analizi yöntemi takip edilmektedir Bu çerçevede, Türkiye’de muhasebe ve finans sahalarının söylemde nasıl bağlamlandığını incelemek üzere derlem odaklı tür analizi mantığından hareketle her bir sahada Türkiye’de öncü konumda olan toplamda 15 şirketin 2014- 2019 yılları arasında yayımladıkları faaliyet raporlarından bir derlem (75 adet yıllık faaliyet raporu) oluşturulmuştur. Derlemin belirlenmesi ve analizinde, söylem analizinde mesleki/alansal tür odaklı çalışmalarda son yıllarda genellikle takip edilen Bhatia (2008) tarafından geliştirilmiş olan sistem takip edilmiştir. Nitel araştırma kapsamında olan içerik analizi tekniğinden hareketle, metin ve retorik çözümlemesi yapılmıştır.

Bulgular ve Sonuç: Yapılan çözümleme sonucunda bulgular şirketlerin faaliyet raporlarında muhasebe ve finans için ayırdıkları bölümlerde birbirine çok benzeyen; derlemin yaklaşık %35’inde iki söylemin içi içe geçtiği bir bütüncül söylemin olduğunu göstermektedir. Bir diğer ifade ile, yıllık faaliyet raporlarında genellikle muhasebe ve finans söylemleri birbirini tamamlayan metinler üzerinden düzenlenmiş oldukları için metinlerin bu söylemlere has bir yapı ile bağlamlanmasından ziyade tek bir söylemi yansıttıkları sonucuna ulaşılmıştır. Fakat, bu tek bir söylem içerisinde sayısal verilerin yani muhasebe kısmının açıklama ve yorumlama kısmına yoğunluğun daha çok verildiği ve muhasebeye ait olan bazı istatistik bazlı verilerin bu tarz bir bütüncül söylemde eritme potasından geçerek ele alınmadığı görülmüştür. Bu noktada elde edilen bu bulgu, aslında birbirinden farklı bir söylem şemasına sahip olan muhasebe ve finans alanlarının yıllık faaliyet raporlarında ayrı birimler altında sunulması beklenirken birbiri ile iç içe sunulması noktasında şirketlerin sayısal verileri işletme, yansıtma, açıklama ve yorumlamada tercihlerini finans söylemi eğilimli daha hibrid bir mantıktan yana olduklarını göstermektedir. Bununla beraber, derlemin diğer %65’lik kısımında durum bunun tam tersidir; yani, muhasebe ve finans için ayrı birimler açılmış olduğu gözlemlenmiş ve bu sahalara özgü söylemden hareketle metinler bağlamlanmıştır. Faaliyet raporlarında muhasebe birimi kapsamında bu söyleme has bir şekilde istatistiki bilgilerin tablolarlar ve ham veriler halinde yani herhangi bir yorumlamaya tabi tutulmadan direk raporlanarak sunulduğu, finans birimi kapsamında da bu verilerin işletilmesi, açıklanması ve yorumlanması odaklıbir söylem yapısının takip edildiği tespit edilmiştir. Bu %65’lik kısımdaki faaliyet raporlarını diğer faaliyet raporlarında ayıran bir diğer önemli özellik de, muhasebe ve finans söylemlerinin ayrı yapılandırılmış olması ile beraber finans söylemi içerisine muhasebe söylemini yeniden dahil ettikleri görülmüştür. Bu bağlamda, finans söyleminin içinde muhasebe söylemine sıklıkla yer verilmesi okuyucu dostu bir içerik yapılandırma tercihinden kaynaklı olabilir.