Akademik Veri Yönetim Sistemi
21. Ulusal Psikoloji Kongresi, İstanbul, Türkiye, 13 - 16 Ekim 2022, ss.170-171
Giriş ve Amaç: Ahlaki temeller kuramı neyin doğru neyin yanlış olduğuna ilişkin yargılarımıza temel
oluşturan altı ahlaki ilke önermektedir; adalet, bakım verme, özgürlük, gruba sadakat, otoritelere itaat
ve kutsallık. Kuram, ahlaki yargılara sezgi ve duyguların rehberlik ettiğini adalet temeli ihlalinde öfke,
kutsallık temeli ihlalinde iğrenme, bakım temeli ihlalinde faile öfke, mağdura merhamet ve şefkat
hissedildiğini belirtmektedir. Bu çalışma bireylerin farklı ahlaki temellerin ihlaline tanık olduklarında
deneyimledikleri duyguların yanı sıra faile ve mağdura yönelik duygularını da incelemek amacıyla
yapılmıştır. Yöntem: Çalışmaya 72 üniversite öğrencisi katılmıştır. Veri toplamak amacıyla 12 ahlaki
ihlal senaryosu kullanılmıştır. Katılımcılar, ihlal senaryolarını okuduktan sonra her durumun ahlaki
açıdan ne derece yanlış olduğunu, ahlaki ihlal durumuna, mağdura ve faile yönelik olarak listelenen
duyguları ne derece hissettiklerini ve failin ne derece cezalandırılması gerektiğine ilişkin tepkilerini beş
dereceli Likert tipi ölçek üzerinde değerlendirmişlerdir. Bulgular: Ahlaki temellerin ihlali durumunda
duyguların ve yargıların farklılaşıp farklılaşmadığını incelemek amacıyla verilere 2 (cinsiyet) X 6
(ahlaki temel) faktörlü son faktörde tekrar ölçümlü çok değişkenli varyans analizi (MANOVA)
uygulanmıştır. Sonuçlar, ahlaki yanlışlık değerlendirmelerinin ve duyguların ahlaki temellere göre
farklılaştığını göstermiştir. Katılımcılar, bakım temeli ihlalinin diğer temellerin ihlallerine göre ahlaki
açıdan daha yanlış olduğunu; bakım, kutsallık, adalet temellerini ihlal edenlerin diğer temelleri ihlal
edenlerden daha şiddetli cezalandırılması gerektiğini belirtmişlerdir. Katılımcıların hissettikleri utanç,
şefkat, öfke, üzüntü düzeylerinin bakım temeli ihlalinde diğer temellerin ihlallerine göre daha güçlü
olduğu bulunmuştur. Ahlaki temellerin ihlalinde mağdura ve faile yönelik duygular iki ayrı 2 (cinsiyet)
X 6 (ahlaki temel) faktörlü MANOVA ile test edilmiştir. Katılımcıların mağdura ve faile hissettikleri duyguların şiddeti ahlaki temellere göre farklılaşmıştır. Bakım temeli ihlalinde mağdura hissedilen
şefkat, faile hissedilen öfke ve küçümseme; kutsallık temeli ihlalinde ise failden korkma diğer temellerin
ihlallerine kıyasla daha güçlü bulunmuştur. Tartışma ve Sonuç: Genel olarak bulgularımız bakım
verme ve adalet temelleri ihlallerinin diğer ahlaki temellerin ihlaline kıyasla daha yanlış olarak
değerlendirildiğine ve daha güçlü duygulara yol açtığına işaret etmektedir.