Akademik Veri Yönetim Sistemi
Art and interpretation (Online), cilt.2024, sa.44, ss.68-78, 2024 (Scopus)
Eski Türklerde kutsal dört element ve dört yön mefhumu inanç yapısına yansımakla beraber mitolojik bir karakter kazanmıştır. Türklerin inanç sistemi içerisinde gelişen kutsalın tezahürü, tabiatüstü motiflerle iç içe geçerek kozmik durum ve yaratılış olgusunun İslam öncesi ve İslami dönemde mitsel yapı sürecinde gelişim aldığı anlaşılmaktadır. Türk kültüründe mevcut olan ve ortaya konulmaya çalışılan mitoloji, efsane, destan ve masal türündeki eserlerin, velâyetname, menâkıbname türünde eserlerle olan bağlantıları çeşitli bilgi, düşünce, davranış kalıpları ile geleneksel dokuyu ihtiva eden sembolleşen değer yargılarına ait unsurların bir bütünü olarak değerlendirmek gerekir. İnsanoğlu doğuştan itibaren olgunlaşmamış ham bir kişiliğe sahiptir. Dolayısıyla her bir birey toplumun gelenek ve göreneklerine göre şekillenir. İnsan-ı Kâmil olma, insanın aşamalı olarak şekillenme veya olgunlaşma sürecinde çeşitli evrelerden geçtiği ilkeler vardır. Olgun insan tiplemesinde, tabiatın dört temel unsuru hava, su, toprak ve ateş simgeselliği, dört kapı ve kırk makamla kişiyi sırr-ı hakikate eriştirdiği ve eğittiği bir hal üzeredir. Bu haller, şeriat kapısı-hava, tarikat kapısı-ateş, marifet-kapısı-su ve hakikat kapısı-toprak simgeselliğinde belirir ve mana kazanır. Şekiller evreni, görünürdeki maddi âlemin biçimlerini verebilir. Ancak evren içerisinde mevcut biçimler, görünürde var olan biçimin ötesinde, derin anlamlar içermektedir. Bir başka ifadeyle, mana âlemi bilinmeyen gizil şifrelerle çevrilidir. Dolayısıyla böyle bir evren kurgusu, mana âlemine vakıf, simgesel dili veya ifadeyi çözümleyebilmekle anlaşılacaktır. Araştırma başlığımız çerçevesinde, kaynak ve kavram dağarcığının Türklerde, islam öncesi eski inanç sistemiyle birlikte dini ve mistik kültürel dokunun şekillenmeye başladığı, islami dönemde “menkabe (Sufi destanları)” veya “velâyetname”lerde cereyan etmiş olan, keramet motiflerinin, mitolojik unsurlar ve motifler bağlamında çözümlenmesi, sosyolojik aynı zamanda tarihsel bir perspektifle yansıtılmaya çalışılacaktır.
In the ancient Turks, the concept of the sacred four elements and four directions was reflected in the belief structure as well as it gained a mythological character. It is understood that the manifestation of the sacred, which
developed in the belief system of the Turks, was intertwined with supernatural motifs, and the cosmic situation
and the phenomenon of creation developed in the process of mythical construction in the pre-Islamic and Islamic periods. It is necessary to evaluate the connections of the works in the genre of mythology, legend, epic and
fairy tale, which are tried to be put forward in Turkish culture, with works such as Velayetname, Menakıb-name,
as a whole of the elements of symbolized value judgments that contain various knowledge, thought, behavior
patterns and traditional texture. Human beings have an immature raw personality from birth. Therefore, each
individual is shaped according to the traditions and customs of the society. There are principles in which humans
go through various stages in the process of becoming a Perfect Human Being and gradually shaping or maturation. In the mature human type, the symbolism of the four basic elements of nature, air, water, earth and fire, is
in a state where it educates and guides a person to the Secret Truth through four doors and forty stations. These
states appear in the symbolism of the door of shariah (Divine Law)-air, the door of tariqah (Sufi Path)-fire, the door
of ma’rifah (Divine Knowledge)-water and the door of haqiqah (Truth)-earth and gain meaning. The universe of
shapes can give the forms of the apparent material realm. However, the forms that exist in the universe contain
deep meanings beyond the form that exists in appearance. In other words, the realm of meaning is surrounded by
unknown latent codes. Therefore, such a universe fiction will be understood by being able to analyze the symbolic
language or expression that is familiar with the realm of meaning.
Within the framework of our research title, the analysis of the miracle motifs that took place in the “menkabes”
(the Sufi epics) or “velayetnames” in the Islamic period, in which the religious and mystical cultural texture began
to take shape together with the old belief system in the Turks before Islam, in the context of mythological elements and motifs, will be endeavored to be reflected in a sociological as well as historical perspective.