Erzurum Yöresine Ait Oyun Havalarının Farklı Değişkenler Yönünden İncelenmesi

---

Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Müzik Bilimleri Anasanat Dalı, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2017

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: Mahmut KIVANÇ

Danışman: Yavuz Şen

Özet:

Bu araştırmada Erzurum yöresine ait oyun havalarının, makam dizileri ve usûl özelliklerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Buradan hareketle ulaşılan bilgiler ışığında temelde aynı köklerin izlerini taşıdığı düşünülen Türk sanat müziği makam ve usûllerine ne derece benzerlik gösterdiği analiz edilerek, oyun havalarının farklı yönleriyle türleri ve günümüz icrası açısından incelenerek genel özelliklerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Araştırma, TRT THM repertuvarına yönelik betimsel bir araştırma olup, oyun havalarından veriler elde etmeye yönelik tarama (survey) modeli ve sözlü görüşme (mülakat) tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın evreni, TRT Türk halk müziği repertuvarında yer alan 682 adet oyun havasından oluşmaktadır. Örneklemi ise, TRT Türk halk müziği repertuvarında yer alan Erzurum yöresine ait 29 adet (sözsüz) oyun havasından oluşmaktadır. Araştırma sonucunda, Erzurum yöresine ait toplam 29 oyun havasının, 7 farklı makam dizisine benzerlik gösterdiği tespit edilmiştir. % 41,38 oran ile 12 eser Hüseynî, % 17,25 oran ile 5 eser Uşşâk, % 13,79 oran ile 4 eser Beyâtî, % 10,34 oran ile 3 eser Çârgâh ve Hicâz, % 3,45 oranla birer eserin Karcığar ve Râst makam dizilerinde olduğu görülmüştür. Elde edilen veriler doğrultusunda; TRT THM Erzurum yöresi oyun havalarının en fazla 12 eserle Hüseynî makam dizisinde olduğu sonucuna varılmıştır. Erzurum yöresine ait oyun havalarının, Türk sanat müziği usûl türüne göre, % 20,68 oran ile 6 eser 2 zamanlı Nîm Sofyan, % 3,45 oran ile 1eser 3 zamanlı Semâî, % 37,93 oran ile 11 eser 4 zamanlı Sofyan, % 6,90 oran ile 2 eser 5 zamanlı Türk Aksağı, % 3,45 oran ile 1 eser 6 zamanlı (4+2) TSM'ye darp olarak uymadığı, % 13,79 oran ile 4 eser 9 zamanlı Aksak, % 3,45 oran ile 1 eser 9 zamanlı Oynak, % 3,45 oran ile 1 eser Raks Aksağı, % 6,90 oran ile 2 eser 10 zamanlı Aksak Semâî olduğu görülmektedir. Elde edilen veriler doğrultusunda eserlerin daha çok 2, 4 ve 9 zamanlı usûllerden oluştuğu sonucuna varılmıştır. Erzurum yöresine ait oyun havalarının biçimsel yapısına yönelik yapılan analizler sonucunda eserlerin, bölüm ve cümle yapısı incelendiğinde % 89,66 oran ile 26 eserin tek (A) bölümlü olduğu; cümle yapısı olarak % 6,90 oran ile 2eser (a), % 17,24 oran ile 5 eser (a+a'), % 41,37 oran ile 12 eser (a+b), % 3,45 oran ile 1 eser (a+b+a'), % 13,79 oran ile 4 eser (a+b+c), % 6,9 oran ile 2 eser (a+b+c+d) olduğu görülmüştür. % 10,35 oran ile 3 eserin iki bölümlü (A+B) olduğu; cümle yapısı % 3,45 oran ile 1 eser (a+b+c)+(d), % 3,45 oran ile 1 eser (a+b)+(a'+b'), % 3,45 oran ile 1 eser (a+a')+(b+b') şeklinde olduğu sonucuna varılmıştır. Uzman ve sanatçı görüşleri doğrultusunda Erzurum yöresine ait oyun havası eserlerinin, türler bakımından oyunlu ve oyunsuz diye ikiye ayrıldığı ve eserlerin çoğunlukla bar havası ezgilerinden oluştuğu sonucuna varılmıştır. Yörede yaşayan mahalli icracılara oyun havaları, klarnet ve zurna çalgılarıyla çaldırılarak sesli ve yazılı olarak kayıt altına alınmış ve incelenmiştir. Bu incelemeler neticesinde eserlerin günümüzdeki icrası ile TRT THM repertuvarında yer alan notaları karşılaştırıldığında eserler arasında benzerlik ve farklılıkların olduğu tespit edilmiştir. Bu farklılıkların mahalli icracıların nota bilmemesi nedeniyle eserleri dinleyerek yada usta çırak ilişkisiyle belleğe kaydetmek suretiyle öğrenmelerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. İcrada yapılan ekleme veya çıkarmaların yoruma dayalı icra farklılıklarından olduğu tespit edilmiştir. Fakat bu farklılıkların eserlerdeki ana ezgi ve ritmik yapıyı bozmadığı sonucuna varılmıştır.