Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Atatürk Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Mimarlık, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Merve Meryem Gürlevik
Danışman: Emriye Kazaz
Özet:
Amaç:
Kültür varlıklarını koruma aracı
olarak yeniden işlevlendirmenin araştırılması ve 18. Yüzyılda inşa edilen ve
atıl durumda olan Erzurum Şeyhler Medresesi’nin yeniden işlevlendirme
bağlamında değerlendirilmesi amaçlanmıştır.
Yöntem:
Çalışma
kapsamında öncelikle uluslararası ve ulusal düzeyde yeniden işlevlendirme ile ilgili
yasal düzenlemeler incelenerek konu ile ilgili dikkat edilmesi gereken temel
kriterler ortaya konmuştur. Daha sonra uluslararası ve ulusal düzeyde yeniden
işlevlendirilen kültür varlıkları incelenerek uygulamaların olumlu ve olumsuz
yönleriyle beraber süreç içinde dikkat edilen hususlar tespit edilmeye
çalışılmıştır. Bu aşamadan sonrası literatür taramasından elde edilen verilerin
alan çalışmasına uyarlanmasıyla devam etmiştir. Tarihi bir çevre içinde yer
alan Şeyhler Medresesi'nin çevre ve yapı ölçeğinde sorunları, değerleri ve
potansiyellerini ortaya koyacak analizler yapılmıştır. Gerek bu analizler
ışığında gerekse uluslararası düzenlemelere göre yeniden işlevlendirme ile
ilgili kriterler dikkate alınarak Şeyhler Medresesi için uygun olabilecek
işlevler belirlenmiştir. Belirlenen işlevlerle ilgili kullanıcı görüşlerini
anlamak ve olası farklı görüş ve fikirleri tespit etmek amacıyla Erzurum’da
yaşayan mimarlık, peyzaj mimarlığı, kent planlama, sanat tarihçileri ve mimari
restorasyon teknikeri gibi koruma ile ilişkili olabilecek alanlardaki meslek
erbaplarına anket
düzenlenmiştir. Son olarak anket sonuçları da değerlendirmeye katılarak Şeyhler
Medresesi’ne yeni bir işlev önerilerek tasarım yapılmıştır.
Bulgular:
Şeyhler Medresesi; Şeyhler Cami,
Şeyhler Hamamı, Şeyhler Çeşmesi ve Vani Efendi Cami gibi çok sayıda tarihi
yapılarla çevrili bir çevrede yer almasına, merkeze ve ticari faaliyetlere
yakın olmasına rağmen çevredeki çarpık yapılaşma nedeniyle algılanması
neredeyse imkansızdır. Üstelik birçok hasar ve bozulma sorunları olan yapı,
bakımsız ve atıl durumdadır. Sonradan yapılan bir takım müdahaleler yapının mekansal
özelliklerinde bozulma ve değişimlere sebep olmuştur.
Şeyhler Medresesi ve çevresinde
yakın zamanda kentsel dönüşüm çalışmaları başlamıştır. Bu kapsamda bu alanda
Şeyhler Medresesi, Şeyhler Hamamı ve Şeyhler Caminin üzerinde bulunduğu Şeyhler
Sokağı’nın yayalaştırılması hedeflenmektedir. Aynı zamanda çevredeki gecekondu
yapıları yıkılıp tarihi dokuya uygun yeni bir çevre yapılması düşünülmektedir.
Şeyhler Medresesi’nin korunmasını
ve gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamanın en önemli yollarından birisi
yeniden işlevlendirmedir. Şeyhler Medresesi bulunduğu çevre itibariyle tarihi
ve kültürel bağlamda önemli potansiyeller barındırmaktadır.
Uluslararası kriterler ve incelenen
uygulama örneklerinden yola çıkarak yapı ve çevresiyle ilgili yapılan analizler
sonucunda Şeyhler Medresesi’nin küçük işletmeler, ofis, kütüphane, sergi
salonu, atölye, eğitim yapısı, müze ve çay bahçesi gibi sosyal, kültürel ve
eğitsel içerikli işlevlerin yapıya uygun olduğu belirlenmiştir. Daha sonra hem
Şeyhler Medresesi hakkında bilinilirlik ve algı durumunu ortaya koymak hem de
yapıya uygun mimari programın daha ayrıntılı bir biçimde belirlenebilmesi için
anket düzenlenerek uzman görüşleri alınmıştır.
Anketten elde edilen verilere göre;
medresenin bilinmediği ve ziyaret edilmediği, alanı kullananların yaşlı veya
orta yaşlı ve genellikle erkek olduğu, medresenin korunması için bir işlevinin
olması gerektiği ortaya konulurken, yeni işlevin sosyal ve kültürel işlevleri
barındıran bir programa sahip olması gerektiği teyit edilmiştir. Bunun üzerine Medresenin
; geleneksel el sanatları ile ilgili atölyeler yanında farklı amaçlar için
kullanılabilecek dönüşümlü atölyeler, satış birimleri, sergi salonu ve
kütüphane gibi işlevleri içeren “Erzurum Geleneksel El Sanatları
Dönüşümlü Atölye Merkezi” olarak yeniden işlevlendirilmesi önerilmiş ve bir
tasarım önerisi ortaya konmuştur.
Sonuç:
Cami, çeşme ve hamamdan oluşan
mahalle ölçeğindeki bir külliyenin parçası olan Şeyhler Medresesi, hem konut
dokusu hem de çeşitli sosyal ve kültürel işlevlerle çevrili tarihi bir
mahallede yer almaktadır, Kullanılmayan ve bakımsız durumdaki Şeyhler
Medresesi’nin korunarak gelecek nesillere aktarılması ancak yeniden
işlevlendirilmesiyle mümkün olabilir. Uluslararası düzenleme ve uygulamalardan
Şeyhler Medresesi’nin özgün mimari özellikleri ve bulunduğu tarihi çevrenin
zaman içinde değişen, dönüşen ve gelişen dinamikleri dikkate alındığında
sosyal-kültürel ve eğitsel içerikli bir programla yapının bundan sonraki
yaşamını sürdürmesinin uygun olacağı ortaya konmuştur.
Anahtar
Kelimeler: Koruma, yeniden
işlevlendirme, uluslararası yasal düzenlemeler, tarihi çevre, Şeyhler Medresesi