Alkanna cordifolia bitkisinin kök ve toprak üstü kısımlarının yara iyileştirici etkisinin İn Vitro yöntemlerle incelenmesi

---

Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Eczacılık Farmakognozi Anabilim Dalı Başkanlığı, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2025

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: SÜMEYRA YILMAZ

Danışman: Zühal Güvenalp

Açık Arşiv Koleksiyonu: AVESİS Açık Erişim Koleksiyonu

Özet:

Amaç: Alkanna cordifolia bitkisinin kök ve toprak üstü kısımlarından elde edilen metanol, tereyağı ve zeytinyağı ekstrelerinin in vitro yara iyileştirici etkilerini değerlendirmektir.

Materyal ve Metot: Bitkinin kök ve toprak üstü kısımlarından elde edilen ekstrelerin biyolojik etkileri insan fibroblast hücre hattı kullanılarak değerlendirilmiştir. Hücre canlılığı ve sitotoksisite düzeyleri, sırasıyla MTT ve LDH analizleri ile belirlenmiştir. Ekstrelerin oksidatif denge üzerindeki etkileri, toplam antioksidan (TAS) ve toplam oksidan (TOS) seviyeleri ölçülerek analiz edilmiştir. Hücre yenilenmesi ve proliferasyonu ile ilişkili BEK ve TGF-β1 proteinlerinin ekspresyon düzeyleri, immünfloresan boyama yöntemi ile incelenmiştir. Genotoksisite değerlendirmesi kapsamında, mutajenik potansiyel Ames testi ile; kromozomal düzeyde sitogenetik etkiler ise Allium cepa testi ile araştırılmıştır.

Bulgular: Çalışma sonucunda, özellikle metanolik ekstrelerin (AKM ve ATM) düşük konsantrasyonlarda fibroblast hücre canlılığını ve proliferasyonunu artırdığı, antioksidan kapasiteyi yükselttiği ve yara iyileşmesinde rol oynayan BEK ile TGF1β proteinlerinin ekspresyonunu desteklediği belirlenmiştir. Buna karşılık, yüksek konsantrasyonlardaki bazı zeytinyağı ve tereyağı ekstreleri belirgin sitotoksik ve oksidatif etki göstermiştir. LDH testi ile bazı dozlarda hücre zar bütünlüğünün bozulduğu tespit edilmiştir. Ames ve Allium cepa testleriyle yapılan genotoksisite analizlerinde ise, incelenen doz aralıklarında mutajenik etkiye rastlanmamıştır.

Sonuç: Alkanna cordifolia bitkisinin kök ve toprak üstü kısımlarından elde edilen bazı ekstrelerin, uygun dozlarda kullanıldığında fibroblast hücreleri üzerinde yara iyileştirici ve antioksidan etki gösterdiği saptanmıştır. Bununla birlikte, yüksek dozlarda gözlenen sitotoksik ve oksidatif etkiler, biyogüvenlik açısından doz aralığının dikkatle belirlenmesi gerektiğini ortaya koymuştur. Bu bağlamda, A. cordifolia’nın fitoterapötik ürün geliştirme sürecinde potansiyel bir aday olduğu; ancak farmasötik uygulamalarda kullanılmadan önce detaylı toksikolojik ve formülasyon çalışmalarına ihtiyaç duyulduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Alkanna cordifolia, fibroblast hücre kültürü, yara iyi edici etki.