Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2025
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: EMİRHAN YILMAZ KAVRAN
Danışman: Vedat Dağdemir
Açık Arşiv Koleksiyonu: AVESİS Açık Erişim Koleksiyonu
Özet:
Amaç: Son yıllarda İl Tarım ve Orman Müdürlüğünden
elde edilen verilere göre Erzurum Pasin Ovası’nda çerezlik ayçiçeği ekim
alanlarında ve üretim miktarlarında gözle görülür bir artış vardır. Bunun yanı
sıra geçmişte ekim yapan çiftçilerin tekrar ekim yapmaya başlama durumu ve ilk
kez ekim yapan çiftçilerin sayısında artış olduğu gözlemlenmiştir. 2022 yılında
Erzurum Pasin Ovası’nda yürütülen bu çalışma, çerezlik ayçiçeği üreten
işletmelerin üretim maliyetlerini ve karlılık düzeylerini belirlemeyi,
pazarlama yapısını inceleyerek karşılaşılan sorunları ortaya koymayı ve bu
sorunlara yönelik çözüm ve öneriler geliştirmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca,
işletmelerin teknik, tahsis ve ekonomik etkinliklerinin ölçülmesi de
araştırmanın amacı dahilindedir.
Yöntem: Erzurum İl Tarım ve Orman Müdürlüğünden alınan
çerezlik ayçiçeği işletme sayıları dikkate alınarak basit tesadüfi örnekleme
yöntemine göre 140 işletme örneklemi oluşturmuştur. İşletmelerde yüz yüze
yapılan anketler yolu ile elde edilen veriler birincil verileri oluşturmuştur.
Çalışmada tek ürün bütçe analizi yöntemi kullanılarak çerezlik ayçiçeği üretim
masrafları dikkate alınmış ve maliyet analizi yapılmıştır. Elde edilen veriler
ile VZA (Veri Zarflama Analizi) yöntemi kullanılarak, işletmelerin etkinlik skorları
hesaplanmıştır.
Bulgular: Çerezlik ayçiçeği üretiminde anket yapılan çiftçilerin
tamamı erkek olup yaş ortalaması 46 dır. İşletmelerde ortalama aile nüfusu 5,95
kişiden oluşmakta ve nüfusun %53,66’sını erkek bireyler oluşturmaktadır. İşletmelerde
bulunan ailelerin %37,83’ü ilkokul, %27,92’si ortaokul, %20,43’ü lise ve %6,34’ü
ön lisans ve lisans mezunudur. İşletmelerde ortalama çerezlik ayçiçeği ekim
alanı 34,44 dekardır. Bir dekar çerezlik ayçiçeği üretiminde değişken masraflar
toplamı 3 279,03 ₺/da, sabit masraflar toplamı 598,37 ₺/da olup toplam üretim
masrafı 3 877,40 ₺/da olarak hesaplanmıştır. Çerezlik ayçiçeği verimi 270,00
kg/da, 1 kg çerezlik ayçiçeği üretim maliyeti 14,36 ₺ dir. İşletmelerin ÖDG‘de
(Ölçeğe Değişen Getiride) klasik teknik etkinlik ortalaması 0,88, bootstraplı
teknik etkinlik ortalaması 0,83 olarak hesaplanmıştır. ÖSG’de (Ölçeğe Sabit
Getiride) klasik teknik etkinlik ortalaması 0,69, bootstraplı teknik etkinlik
ortalaması 0,63 olarak bulunmuştur. ÖSG ekonomik ve tahsis etkinlik skoru
sırasıyla 0,52 ve 0,57, ÖDG ekonomik ve tahsis etkinlik skoru sırasıyla 0,72 ve
0,74 dür.
Sonuç: Bir dekar çerezlik ayçiçeği üretiminden 6
299,10 ₺/da gayrisafi üretim değeri sağlanmaktadır. Üretim masraflar toplamına
göre Pasin Ovası’nda 2 421,70 ₺/da net kar, 3 020,07 ₺/da brüt kar
sağlanmaktadır. Araştırma bölgesinde oransal kar 1,62 ₺ dir. Çerezlik ayçiçeği
pazar masrafları toplamı 3 987,90 ₺/da, çerezlik ayçiçeği pazar maliyeti 14,77
₺/kg dır. Çerezlik ayçiçeği pazarlama marjı 31,92 ₺/kg olarak hesaplanmıştır.
Tüketicinin 1 kg çerezlik ayçiçeğine ödediği paranın %42,23’ü üreticilerin
eline geçerken %57,77’si aracıların eline geçmektedir. Sonuç olarak çerezlik
ayçiçeği üreten işletmelerin teknik açıdan güçlü olduğu, fakat ekonomik ve
tahsis etkinliklerinin artırılması için girdi fiyatlarının denetlenmesi,
maliyetlerin düşürülmesi ve kaynak kullanımında iyileştirilmelere gidilmesi
gerektiğini ortaya koymaktadır
Anahtar
Kelimeler: Pasin Ovası, çerezlik ayçiçeği,
maliyet, pazarlama marjı, etkinlik, Bootsrap Vza.