Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Atatürk Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Felsefe ve Din Bilimleri, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2023
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Emrullah AKÇA
Danışman: Muhammed Kızılgeçit
Özet:
Çalışmanın
temel amacı, araştırmacı tarafından bu tez kapsamında geliştirilen
“Dini Başa Çıkma ve Psikolojik İyi Oluş” ile ilgili dini rehberlik programının
denetimli serbestliğe tabi tutulan bağımlılar özerindeki etkisini
değerlendirmektir. Çalışma,
tamamen bütünleştirilmiş karma yaklaşımı ile yürütülmüştür. Araştırmanın karmalama
boyutu gömülü müdahele desen ile sürdürülmüştür. Bu kapsamda program uygulaması
sonrasında nitel veriler sürece dâhil edilmişitir. Araştırmanın nitel boyutu yorumlayıcı
olgu bilim deseni ile yürütülürken nicel boyutu, yarı deneysel yaklaşımı olan ön test son
test eşleştirilmiş kontrol grubu deseni ile yürütülmüştür. Araştırmanın
örneklemi, karma örnekleme çeşitlerinden olan iç içe karma yaklaşımı ile
belirlenmiştir. Ölçüt örnekleme tekniğiyle araştırmada yer almak isteyen 10
madde kullanıcısı ile deney ve kontrol grubu oluşturulmuştur. Bilişsel davranış
kuramı (BDT) oldaklı olarak geliştirilen ve beş ay on hafta süren dini başa
çıkma ve psikolojik iyi oluş programı uygulaması sonrasında 4 madde
kullanıcının değerlendirmesi alınmıştır. Araştırmada program geliştirmek üzere
yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Bu kapsamda birinci nitel
boyutta madde bağımlıları, alan uzmanları ve alanyızından veriler
toplanılmıştır. Birinci nicel boyutta Bağımlılık Profil İndeksi (BAPİ), Bağımlılık
Profil İndeksi Klinik Formu (BAPİ-K),
Bağımlılık Seyir İndeksi (BASİ), Dini Başa Çıkma Ölçeği (DBÇÖ) ve Psikolojik
İyi Oluş Ölçeği (PİOÖ) ölçekleri ile ön test yapılmıştır. İkinci nicel
boyutunda dini başa çıkma, psikolojik iyi oluş, program uygulaması ve BAPİ,
BAPİ-K, BASİ, DBÇÖ ve PİOÖ ile son test yapılmıştır. İkinci nitel boyutta ise
katılımcıların programı değerlendirme çalışmaları yapılmıştır. Araştırmanın
evreni Erzurum Denetimli Serbestliğe tabi tutulan 18 yaş üstü madde
bağımlılarından oluşmaktadır. Örneklemi ise araştırmaya dâhil olan beş katılımcıdan
oluşmaktadır. Araştırmanın nicel verileri, normallik analizleri ve tek faktörlü
kovaryans analizi (ANCOVA) yöntemleriyle analiz edilirken nitel veriler, tematik
yaklaşımıyla[MK3] analiz
edilmiştir. Araştırmada elde edilen bulgular, dini başa çıkma ve psikolojik iyi
oluş program uygulamasının denetimli serbestliğe tabi tutulan madde
kullanıcılarının bağımlılık farkındalıklarını arttırmada etkili bir yaklaşım
olduğunu göstermiştir. Dini başa çıkma ve psikolojik iyi oluş program
uygulaması sonrasında yapılan görüşmelerin analizinden elde edilen bulguların
nicel yöntemle elde edilen bulgularla büyük oranda örtüştüğü ve nitel
bulguların nicel bulguları çoğunlukla açıkladığı belirlenmiştir. Araştırmada dini
başa çıkma ve psikolojik iyi oluş program uygulamasının bağımlıların uyuşturucu
madde kullanımını azaltmada, uyuşturucu madde isteğiyle mücadelede, bilişsel ve
dini farkındalık geliştirme konusunda etkili bir program olduğu; görüşmelerden
elde edilen verilerin programın etkililiğini açıklamada yardımcı olduğu ve bu
iki yöntemden elde edilen bulguların birbirlerini doğrulayıcı ve destekleyici
nitelikte olduğu sonucuna varılmıştır.