Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Sanatta Yeterlik
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Resim Anasanat Dalı, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2025
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Salih EZEN
Danışman: Fevziye Eyigör Pelikoğlu
Özet:
Amaç: Bu mümkün,
Batı'nın oryantalizmi ile Doğu'nun oksidentalizmine karşılık gelen iki farklı
buluşma/çatışmasından doğan ve cumbalı evlerin konulduğu resimsel mekanlarda
görünürlük kazanan kültürlerarası ilişkilern modern toplumun inşasına ilişkin
sonuçlar doğurduğu büyümeye dayanılarak geleneksel bir mimari öğe olan cumba
dağıtın plastik sanatlar dağıtarak, göstergebilimsel bir bakış açısıyla
incelenmesinden.
Yöntem: Çalışma, nitel
araştırma yöntemi kullanılarak geliştirilmiş, veri toplamada belgesel tarama modeli
kullanılmıştır. Kapsamlı bir literatür koruması sonucu ulaşılan yazılı ve
görsel kaynakça içerik analizi yöntemi tabi tutulmuştur. Cumbalı evlerin sanata
özgü mimari özellikleri; Doğu-Batı zenginliklerine özgü sosyal ve siyasal
yaşama; kültürel hegemonya perspektifinden ve bakış açısına bakış açısıyla
toplumun modernleşme odaklı kuramsal çalışma paralel, sanatsal uygulamalardan
oluşur.
Bulgular: Batı toplumlarının
Doğu'ya bakışının ürünü olan oryantalizme özgü 'Cumbalı ev' olayının işlendiği
resimlerde gösterilen, gizlendiği, göstergebilimsel açıdan cumbanın temsili bir
iktidar formülüne işaret edilmiştir. Bu bağlamda cumba, zaman ve mekan
oluşumları farklı kültürlere farklı açılardan bakma yolu ve yordamı olarak
değerlendirilmiştir. Doğu kültürü ve geleneğine özgü mimari olan 'cumba'
sayesinde evin içindekilerin dışarıdakilere görünmeden dış mekânı izleyererek
hayata egemen olma durumu ile Batının bir sistemin içerde veya dışarıda
tutulması iktidar olmayı mümkün kılan panoptikon hastane modelinin benzerliği
tartışılmıştır. Onun iki mimarisi belirsiz, anlambilimsel olarak 'hakimiyet',
'ötekileştirme', 'mahremiyet ve namahremiyet', 'temsiliyet ve belirtisellik',
'taklit ilişkisi', 'mekân' ve 'kapatma” kavramlarıyla birleştirilebilirdir.
Sonuç: Doğu-Batı kültürel
karşılaştırmalı olarak inceleme aralıklı araştırmada cumbalı evlerin
göstergesi, modern toplumlara özgü bakım biçimlerine ilham kaynağı olarak
tespit edilmiştir. XIX. Yüzyıl İngiliz filozofu ve hukukçusu Jeremy Bentham'ın
(1748-1832) disiplinci toplumsal formülünden doğan panoptikon hapishane modeli
ve XVI. yüzyıldan XIX. yüzyıla Batı düşüncesini iktidar, bilgi, disiplin, ceza
ve manevilik kavramları üzerinden araştıran Fransız filozof, tarihçi ve sosyal
kuramcı Michael Foucault'nun (1926-1984) derin temel ekonomikle buluşulmuştur.
Mimarlık, çağdaşlık, tarih, hukuk ve felsefe içeren bir bakış açısıyla “cumbalı
ev”, Batı'nın Doğu'ya yönelik romantik bakışının etkisi altında Doğulunun
kendisine dönük bakışını çeviren bir bilgi nesnesi olarak değerlendirilmiştir.